Στύλοι ή στήλες του Ολυμπίου Διός;

Γράφει ένας αναγνώστης.

Αγαπητοί φίλοι προσπάθησα να βρω ένα κείμενο, έτσι λίγο "ανάλαφρο", για το θέμα των "στύλων ή στήλες του Ολυμπίου Διός". Από το σχολείο θυμάμαι να μας λένε οι καθηγητές οι φιλόλογοι "στούς στύλους" και όχι "στις στήλες" του Ολυμπίου Διός. Και μια φίλη που έμενε στην περιοχή του Μακρυγιάννη στην Αθήνα μου έλεγε "Βλάχε, στούς στύλους όχι στις στήλες". Νομίζω πως οι ετεροδημότες μας της Ένωσης Αλυζίων, στούς οποίους και εύχομαι κάθε επιτυχία στο χορό, πολύ σωστά το έγραψαν στύλους. Οι φιλόλογοι και οι με τα φιλολογικά εμπλεκόμενοι μάλλον θα μας βοηθούσαν καλύτερα. Παρακάτω παραθέτω το πιο ευχάριστο κείμενο που βρήκα για το θέμα στο διαδίκτυο.

Στύλοι και στήλες: εν μέσω δύο κουμπάρων.

Ο Λάκης Λαζόπουλος τους έχει δέκα και μικρούς, εγώ τρεις μόνο αλλά λέοντες. Εννοώ τους Μήτσους, διότι τρεις κουμπάρους έχω αξιωθεί να κάνω κι είναι Μήτσοι και οι τρεις.

Συνήθως τα γλωσσικά ερωτήματα μου τα στέλνουν με ηλεκτρονικά μηνύματα άγνωστοι αλληλογράφοι (με μερικούς από τους οποίους γνωρίζομαι στη συνέχεια), αλλά αυτή τη φορά η προσφυγή στα (όσα κι όποια) φώτα μου έγινε από το τηλέφωνο και μάλιστα από γνωστούς, τους δύο από τους τρεις Μήτσους που λέω παραπάνω. Και έτσι βρέθηκα εν μέσω δύο κουμπάρων· ο ένας μου κουμπάρος υποστήριζε πως το σωστό είναι να λέμε «οι στύλοι του Ολυμπίου Διός»· ο άλλος, που ίσως είχε διαβάσει πιο προσεχτικά το βιβλίο, στοιχημάτιζε πως θα του έδινα δίκιο, ότι το σωστό είναι «οι στήλες του Ολυμπίου Διός». Δίκιο έδωσα και στους δύο κι ευτυχώς που δεν ήταν και ο τρίτος κουμπάρος Μήτσος στην παρέα τους να με μεμφθεί για την ασυνέπειά μου ή τον πολιτικαντισμό μου, πώς τάχα είναι δυνατό να δίνω δίκιο και στους δύο –γιατί, σαν άλλος Νασρεντίν Χότζας και σ’ αυτόνε δίκιο θα’ δινα.

Δίκιο έδωσα και στους δύο, αλλά σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη είναι «λάθος» να λέμε «οι στήλες του Ολυμπίου Διός» και το σωστό είναι «οι στύλοι του Ολυμπίου Διός». Γιατί; Ας δούμε τι λέει ένα λεξικό που τυχαίνει να έχω πρόχειρο.

Στη σελ. 782 του πρόσφατου Ορθογραφικού Λεξικού Μπαμπινιώτη διαβάζω ειδικό σχόλιο το οποίο μάλιστα επεκτείνεται σε χωράφια μάλλον εξωτικά για ορθογραφικό λεξικό: Επειδή συχνά ακούμε ή βλέπουμε γραμμένο «στήλες του Ολυμπίου Διός», ας σημειωθεί ότι στην Αρχαία Ελληνική η λέξη στήλη (πληθυντικός στήλες) αναφερόταν σε επιτύμβια ή αναθηματική πλάκα, ενώ η λέξη στύλος (πληθυντικός στύλοι) αναφερόταν σε κίονες ναών, στοών, οικοδομημάτων κ.τ.ό. Επομένως είναι ορθότερο να λέμε και να γράφουμε «οι στύλοι του Ολυμπίου Διός» και όχι «οι στήλες του Ολυμπίου Διός».

Να παρατηρήσω καταρχάς ότι το ποια ήταν η σημασία της λέξης στα αρχαία ναι μεν ενδιαφέρει αλλά δεν μπορεί να έχει καθοριστικό ρόλο για ν’ αποφασίσουμε τι θα κάνουμε εμείς σήμερα. Το χειρότερο όμως είναι ότι το ίδιο το λεξικό πιάνεται στα πράσα, δεδομένου ότι μερικές σελίδες νωρίτερα, στη σελ. 773, στο λήμμα στήλη, υπάρχει άλλο ειδικό πλαίσιο, όπου βλέπουμε να γράφεται: στήλη: Η αρχ. λέξη στήλη «κίονας, κολόνα» ανάγεται στο θέμα σταλ- του ρήματος στέλλω και δεν έχει σχέση με τη λέξη στύλος.

Άρα, στη σελίδα 782 η λέξη ‘στήλη’ δηλώνεται ότι σημαίνει ‘πλάκα’ αλλά στη σελ. 773 φαίνεται να σημαίνει ‘κίονας, κολόνα’, δηλαδή το ίδιο ακριβώς όπως και η λέξη στύλος. Επομένως, αφενός κίτρινη κάρτα στο λεξικό και αφετέρου αποδεικνύεται περίτρανα ότι είναι θεμιτή η σύγχυση των δύο λέξεων.

Στο Σχολικό Λεξικό Μπαμπινιώτη, το ειδικό φρονηματιστικό πλαίσιο δεν λείπει. Γράφει: ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι λέξη στήλη και στύλος διαφέρουν ως προς τη σημασία. Το ουσ. στήλη δήλωνε μια επιμήκη αναθηματική πλάκα, στην οποία χαράσσονταν επιγραφές ή παραστάσεις και την τοποθετούσαν σε τάφους ή ιερούς χώρους. Το ουσ. στύλος σήμαινε τον κίονα (την κολόνα) διαφόρων οικοδομημάτων, μεταξύ των οποίων και ο ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Συνεπώς, είναι καταλληλότερο να αναφερόμαστε «στους στύλους (όχι στις στήλες) του Ολυμπίου Διός».

Παρόμοιο σχόλιο έχει και το μεγάλο λεξικό Μπαμπινιώτη. Διάλεξα τα δύο μικρότερα επειδή είναι πιο σύγχρονα. Προς υπεράσπιση των λεξικών Μπαμπινιώτη, να επισημάνω ότι η διατύπωσή τους είναι μετρημένη και προσεκτική. Δεν κάνουν λόγο για «λάθος», λένε ότι είναι «ορθότερο» και «καταλληλότερο» να λέμε «οι στύλοι του Ολυμπίου Διός». Αντίθετα, το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη χαρακτηρίζει λανθασμένη τη χρήση «Οι στήλες του Ολυμπίου Διός» αλλά χωρίς τυμπανοκρουσίες και ειδικά πλαίσια. Κόντρα αντίθετα, το λεξικό του Σταματάκου δίνει αδιάφορα σαν συνώνυμα τους στύλους ή τις στήλες του ναού του Ολυμπίου Διός.

Πράγματι, στα αρχαία η λέξη στήλη σήμαινε την αναθηματική πλάκα, που λέει το λεξικό Μπαμπινιώτη, αλλά η βασική της σημασία δεν ήταν αυτή. Όπως λέει το Λίντελ Σκοτ, η βασική σημασία της λέξης στήλη ήταν «block of stone used as a prop or buttress to a wall» –αγκωνάρι, θα λέγαμε εμείς. Η δεύτερη σημασία που δίνει το LSJ είναι «block or slab used as a memorial, monument». Εδώ δηλαδή η βασική έννοια είναι «μεγάλο κομμάτι πέτρα», συνήθως λαξευμένο.

Σήμερα, ο περισσότερος κόσμος, όταν μιλήσει αβίαστα, θα πει «στήλες» και όχι «στύλοι» παρ’ όλο που από το δημοτικό τού το κανοναρχάνε οι δάσκαλοι ότι το σωστό είναι «στύλοι του Ολυμπίου Διός». Γιατί είναι τάχα τόσο επίμονο αυτό το «λάθος» (που βέβαια λάθος δεν είναι); Πέρα από όλα τ’ άλλα, όταν βλέπουμε τις κολόνες του ναού, στο μυαλό μας δεν έχουμε ούτε στύλους, ούτε στήλες, έχουμε κολόνες. Η κολόνα είναι θηλυκιά, άρα περισσότερο μάς ταιριάζει να την αντικαταστήσουμε (στα λόγια) με τη στήλη, αφού διατηρούμε το γένος, παρά με τον στύλο. Άσε που τον στύλο τον έχουμε ταυτίσει με τους στύλους της ΔΕΗ.

Γράφω για τις στήλες (ή τους στύλους) του Ολυμπίου Διός και θυμάμαι ότι το 1870 περίπου είχε πέσει μια από αυτές (ή από αυτούς). Προσοχή, σπεύδω να διευκρινίσω ότι δεν είμαι τόσο γέρος να έχω προλάβει το γεγονός· το θυμάμαι από το σχολείο θέλω να πω. Όταν λοιπόν είχε πέσει η στήλη (ή ο στύλος), ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης είχε γράψει ποίημα για το γεγονός, το οποίο ποίημα, όπως υπαγόρευε η εποχή, είχε τον τίτλο του σε άπταιστη καθαρεύουσα, αλλά το κυρίως περιεχόμενό του σε ρωμαλέα δημοτική. Ποιος ήταν ο τίτλος;

Προς την υπό λαίλαπος δεινής κρημνισθείσαν στήλην του Oλυμπίου Διός

Στήλη λοιπόν, στήλη από τον εθνικά ανεπίληπτο Βαλαωρίτη, άρα, «το κρατάμε» και κλείνουμε θαρρώ το θέμα.

Και ακόμα καλύτερα να το κλείσουμε με στίχους, τους πρώτους στίχους από το ποίημα του Βαλαωρίτη για τη στήλη που γκρεμίστηκε:

Σβήνοντ’ αστέρια φλογερά μες στου ουρανού τα βάθη·

εμπρός μου ακλόνητο βουνό εσάλεψε κ’ εχάθη

μες στου πελάου το βάραγγα... Kι ωστόσο είχα πιστέψει

ότι δεν θα ’τον αρκετή για να σε καταστρέψει

της μοίρας όλ’ η δύναμις... Aγαπητό μου χτίριο, 

λησμονημένης γενεάς άταφο μεγαθήριο!

ΥΓ.: Να προσεχτεί, παρακαλώ, ο τύπος «χτίριο», με το ξορκισμένο χτ- και βέβαια με γιώτα!