Σπύρος Δ. Ζαβογιάννης. Το αρχαίο θέατρο των Αλυζαίων.

Του κ. Σπύρου Δ. Ζαβογιάννη.

Εισαγωγικό σημείωμα του συγγραφέα.

Το αρχαίο θέατρο των Αλυζαίων, είναι μια ακόμα μελέτη για την αρχαία πόλη μας. Η πολύχρονη ενασχόλησή μας με την Αλυζία, μας παρέχει αυτό το δικαίωμα να δημιουργούμε κάθε φορά καινούργιες μελέτες. Νομίζουμε ότι το κεφάλαιο Αλυζία, "Αρχαία πόλη της Ακαρνανίας", που είναι η πρωταρχική τρίτομη μελέτη μας, δεν έχει τέλος, πάντα έρχονται στο φως νέα δεδομένα, μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε ανεξάντλητη, πάντα κάτι θα μπορούμε να συμπληρώνουμε.

Πιστεύω ότι έχω επιτύχει εν μέρει και σ' αυτό τον προβληματισμό, αν και τα στοιχεία, που μας έρχονται από το προγονικό παρελθόν είναι ελάχιστα. Κι αυτή η μελέτη με την βοήθεια του Βασίλειου Σούλα θα δει το φως της δημοσιότητας. Η μελέτη είναι δίτομη.

Εισαγωγή. Το αρχαίο θέατρο των Αλυζαίων.

1) Τόπος Συνελεύσεως της Εκκλησίας του Δήμου.

2) Τόπος, όπου λάμβαναν χώρα οι αγώνες του Παγκρατίου, και γενικότερα η εκγύμναση των νέων.

3) Τόπος, όπου παίζονταν τα διάφορα θεατρικά δρώμενα, τραγωδιών και κωμωδιών, αγώνες μουσικής , αλλά και αγώνες αοιδών και ραψωδιών.

Σε τούτο το χώρο, όπου πραγματικά, ήτανε ζωτικός για τα συμφέροντα της αρχαίας πόλης, λόγω ακριβώς των σοβαρών αποφάσεων, που κατά καιρούς λαμβάνονταν σαν συνήρχετο ο Αλυζιακός Δήμος. Αλλά ήτανε και επίσης ζωτικής σημασίας, που αφορούσε την εκγύμναση των νέων, που είχε να κάνει με την σφυρηλάτηση γενναίων ψυχών, αλλά και σωμάτων, που ήτανε χαρακτηριστικά απαραίτητα για την προάσπιση της πόλης τους σαν αυτή βρισκότανε σε κίνδυνο.

Επίσης ζωτικής σημασίας, για την πνευματική και πολιτιστική της εξέλιξη με τα διάφορα θεατρικά δρώμενα, που ανέβαζαν κάθε φορά Αλυζαίοι καλλιτέχνες, και που Αλυζαίοι ηθοποιοί, ενσάρκωναν τους διάφορους χαρακτήρες των τραγωδιών και αυτών των κωμωδιών, και όλα τούτα ήταν απαραίτητα για την παίδευση, την μόρφωση του Αλυζιακού λαού, και λίαν ωφέλιμα για τον προβληματισμό τους σε πάρα πολλά κοινωνικά και φιλοσοφικά, και άλλα θέματα εσωτερικής αναζήτησης.

Σε μια διαχρονική βάση, χτυπούσε η καρδιά των Αλυζαίων σε τούτο τον τόπο στα Γαρδιά, θα έπρεπε αυτή η ονομασία να έρχεται από το μακρινό παρελθόν, χαρακτηρίζει και το χείμαρρο που διαρρέει την πεδιάδα της αρχαίας πόλης. Είναι μια αρχαία ονομασία, που έφτασε μέχρι των ημερών μας, από τις λίγες, που διασώθηκαν από εκείνα τα μακρινά χρόνια.

Συνέχιζε να κτυπάει η καρδιά των Αλυζαίων σε τούτο τον τόπο, κάτω από την μεγαλόπρεπη παρουσία του όρους Παλαβνού, που υψώνεται ακριβώς πάνω από το στάδιο. Έφερε αυτή την ονομασία, κατά την παράδοση, λόγω του ευμετάβλητου των καιρικών φαινομένων, που υπήρχε η άποψη ότι αυτό προκαλούσε. Τούτο το στάδιο το οποίο διέθετε κερκίδες σκαλισμένες στους κοντινούς βράχου και οι οποίες δυστυχώς έχουν αλλοιωθεί από το χρόνο. Βέβαια υπάρχουν στο κέντρο του διάφορες εγκαταστάσεις, σε ερείπια φυσικά σκόρπια και τα οποία κατάφεραν να φτάσουν ως τις μέρες μας, και οι οποίες οπωσδήποτε θα κάλυπταν διάφορες ανάγκες είτε των αθλητικών εγκαταστάσεων, είτε και αυτών των θεατρικών δρώμενων.

Βέβαια δεν έχουμε κάποια γνώση, πως ήτανε διαμορφωμένος τούτος ο χώρος, ο οποίος θα πρέπει να ήτανε φροντισμένος και προσεγμένος, μπορούμε αυτό να το διαπιστώσουμε από το επίπεδο σχήμα του, το οποίο ακόμα διατηρείται αν και έχουνε φυτευτεί ελιές.

Βέβαια η διαμόρφωση του χώρου που θα έπρεπε να καλύψει τις ανάγκες, κυρίως την γυμνασία των νέων, όπου θα έπρεπε κάπου εδώ να λειτουργούσε η παλαίστρα, αλλά και η ύπαρξη κάποιων βοηθητικών αθλητικών χώρων, γιατί δεν μπορούμε να παραδεχτούμε ότι οι γυμναστές εκγύμναζαν μόνο του νέους, σε ένα μόνο άθλημα το παγκράτιο. Αλλά και εγκαταστάσεις μόνιμες για την διεξαγωγή των θεατρικών δρώμενων, δυστυχώς δεν γνωρίζουμε πόσες ήταν και ποια μορφή είχαν, και σε πόση έκταση εκτείνονταν.

Ο ίδιος αυτός χώρος μας ομιλεί μας λέει την δική του ιστορία, αλλά εμείς δεν μπορούμε να αφουγκραστούμε. Δεν νομίζουμε ότι αυτές οι σκαλισμένες κερκίδες στους βράχους και στα βόρεια του θεάτρου θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των Αλυζαίων, που θα παρευρίσκονταν κάθε φορά σε τούτο το χώρο. Αυτές οι σκαλισμένες κερκίδες οι οποίες, όπως τονίσαμε έχουν υποστεί αλλοιώσεις, από τον πανδαμάτορα χρόνο, ο οποίος προσπαθεί να σβήσει τα πολιτιστικά δείγματα του παρελθόντος, θα πρέπει να συμπληρώνονταν με ξύλινες, για να καλύψουν ακριβώς τις ανάγκες των προσερχόμενων Αλυζαίων και φυσικά δεν υπάρχουν σήμερα.

Το μεγάλο ερώτημα το οποίο μας βασανίζει, είναι το γεγονός ότι μια πόλη σαν την Αλυζία, μια από τις κυριότερες Ακαρνανικές πόλεις, όπου στα κλασικά, και ιδίως στα Ελληνιστικά χρόνια είχε φθάσει σε πολύ μεγάλη ακμή οικονομική και πολιτιστική, να μην διαθέτει ένα οργανωμένο στάδιο, όπως διέθεταν οι Οινιάδες η δεύτερη στην τάξη των Ακαρνανικών πόλεων και μετά την πρωτεύουσα Στράτο, αλλά κι αυτή η ίδια η Στράτος η πρωτεύουσα των Συμπολιτευομένων Ακαρνάνων, αλλά και κάποιες άλλες Ακαρνανικές πόλεις.

Αυτό θα παραμένει ένας ερώτημα και ένας προβληματισμός, και που μπορεί να βρει την απάντησή του, σαν κάποτε ο τόπος βρεθεί κάτω από αρχαιολογική διερεύνηση.

Ένας άλλος προβληματισμός μας είναι ο εξής, ενώ το Αλυζιακό τείχος περνάει τόσο πολύ κοντά σε τούτο το πολυδύναμο κέντρο ζωής της αρχαίας Αλυζίας, δεν το περιέβαλλε και το άφησε εκτός της προστασίας του, όπως φυσικά μείνανε εκτός του και άλλοι ζωτικοί χώροι, όπως έχουμε αναφερθεί σε άλλες μελέτες, της πόλης μας .

Η δημιουργία του τείχους οπωσδήποτε θα πρέπει να προηγήθηκε όλων αυτών των δραστηριοτήτων, που παραπάνω αναφερθήκαμε. Ούτε οι κατοπινές υπεύθυνες αρχές της πόλης δεν φρόντισαν να κατασκευάσουν ένα άλλο περιτείχισμα, που θα τις περιβάλει και φυσικά θα τις προστάτευε μαζί με άλλες εγκαταστάσεις που έχουν να κάνουν με την οικονομία, τον πολιτισμό και την λατρευτική ζωή των Αλυζαίων.

Τούτο τον τόπο, τον αποκαλούν οι σημερινοί κάτοικοι αρχαίο θέατρο ή παλαίστρα. Θα πρέπει να ήταν ένας ακόμα ιερός και λατρευτικός τόπος των κατοίκων της πόλης.

Εκκλησία του Δήμου, συνήθως θα έπρεπε να συγκαλείται από τις αρχές της πόλης αν το τιμόνι της το κρατούσαν δημοκρατικοί άρχοντες. Υπάρχει και μια αντίφαση, τούτο τον ιερά λατρευτικά και τόσο ξεχωριστό χώρο να προστατεύει ο τεράστιος όγκος του όρους Παλαβνού, το οποίο βέβαια δεν προστάτευε μόνο το πολυδύναμο αυτό κέντρο, αλλά και αυτή την πόλη, που βρισκότανε ανεπτυγμένη στην Αλυζιακή πεδιάδα, κύρια από τα βόρεια, που έχουμε ακραία πολλές φορές καιρικά φαινόμενα. Το πότε ακριβώς αρχίζει να πάλλεται η καρδιά τούτων των δραστηριοτήτων σε τούτο τον τόπο, στο χώρο των Γαρδιών, μας είναι άγνωστο.

Το πολυδύναμο αυτό κέντρο βρίσκεται κάπως απομακρυσμένο από το κέντρο της πόλεως, οι προσερχόμενοι εδώ πολίτες απολάμβαναν μοναδικής ησυχίας, που ήταν συνήγορος του προβληματισμού, εκτός βέβαια, όπου κάθε φορά ξεσπούσαν οι κραυγές, και οι επευφημίες ή οι αποδοκιμασίες των Αλυζαίων.

Είτε επευφημούσαν τούς ρήτορες, και αγορητές της πόλης, είτε τους αθλητές, είτε και αυτούς, τους ηθοποιούς, που ενσάρκωναν τους διάφορους ρόλους των τραγωδιών ή και των κωμωδιών.

Ο ίδιος αυτός χώρος φέρει από τα αρχαία χρόνια την παλαίστρα, όπου εδώ λάμβαναν χώρα οι αγώνες του παγκρατίου, ενός καθαρού Ακαρνανικού αγωνίσματος.

Σε ετούτο τον επίπεδο χώρο που διαγράφεται μπροστά από τις κερκίδες, θα πρέπει να στήνονταν κάθε φορά πρόσθετες εγκαταστάσεις, για τις ανάγκες των διάφορων θεατρικών παραστάσεων. Το πάνω μέρος του θεάτρου μπορεί κανείς να διακρίνει δύο θέσεις, μάλλον επισήμων ή αρχόντων της πόλης και οπωσδήποτε θα έπρεπε να παρίστανται και άλλοι άρχοντες και επίσημοι της Αλυζίας.

Το πάνω μέρος του θεάτρου και λίγο αριστερά φαίνεται η λάξευση του βράχου που εδώ θα πρέπει να είχε τοποθετηθεί κάποιος βωμός ή κάποια θεότητα, και θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αυτή η θεότητα θα πρέπει να ήταν ο Ηρακλής, που θα πρέπει να ήταν προστάτης των νέων και των αθλημάτων στα οποία επιδίδονταν.

Κάθε φορά τον παρακαλούσαν, αφού προέβαιναν σε κάποιες θυσίες, να τούς χαρίσει την νίκη.

Εδώ σε τούτο το βωμό, οι αρχές της πόλης έπρεπε να προσφέρουν θυσίες, στις θεότητες της πάλης, όπως έχουν καλή έκβαση οι λαϊκές συνελεύσεις και να ληφθούν κάθε φορά οι σωστές αποφάσεις για το συμφέρον της πόλης.

Δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί γραπτές πηγές για τις κάθε φορά σε μια διαχρονική βάση αναπτυσσόμενες δραστηριότητες των Αλυζαίων. Ούτε και υπάρχουν κάποιες εκ παραδόσεως μαρτυρίες. Δεν γνωρίζουμε ποιες ήταν οι ανταλλαγές εμπειριών μεταξύ των γειτονικών Ακαρνανικών πόλεων, όσον αφορά τα πολιτικά πράγματα, αλλά και σ' αυτά τα πολιτιστικά. Δεν θα μπορούσαμε ν' αποκλείσουμε την συνεργασία των Ακαρνάνων και στα τρία επίπεδα δραστηριοτήτων που αναπτύσσονταν στο στάδιο στο Γαρδί. Βέβαια δεν γνωρίζουμε πως προσδιορίζανε τούτο το χώρο οι αρχαίοι Αλυζαίοι, αν είχε μια ονομασία ή αυτή μεταβάλλονταν με τις διάφορες εποχές που διαδέχονταν η μία την άλλη. Δεν γνωρίζουμε επίσης αν τούτο το ξεχωριστό χώρο τον στόλιζαν ανδριάντες αρχόντων της πόλης, κάποιων φυσικά ξεχωριστών, ανδριάντες ρητόρων, αθλητών, αλλά και μεγάλων Αλυζαίων ηθοποιών.

Μπορούμε με τα μάτια της ψυχής μας να συλλάβουμε το χτύπημα της καρδιάς τούτου του τόπου και τις δραστηριότητες, που κάθε φορά αναπτύσσονταν, την σημασία και την σκοπιμότητα τους.

Ο τόπος δυστυχώς και σ' αυτό τον τομέα ζει την δική του ιστορική αφάνεια. Το ποτάμι, το "Γαρδί" που πηγάζει από τούτο τον τόπο, παίρνει όλες τις μνήμες και τις οδηγεί, εκεί που διασταυρώνεται με το Ξυρολάγκαδο και οδηγούνται στο πέλαγος της αφάνειας και της λησμονιάς, στην Αλυζιακή θάλασσα.