Το φράγμα της Αρχαίας Αλυζίας στη θέση «Γλώσσες» στο Βάρνακα

Έχουμε την τύχη να διαθέτουμε στην περιοχή μας, ένα μοναδικό στο είδος του αρχαίο τεχνικό έργο και αναφερόμαστε στο φράγμα της Αρχαίας Αλυζίας στη θέση «Γλώσσες» στο Βάρνακα.

Η σημαντικότητα και μοναδικότητα του συγκεκριμένου έργου, αναδεικνύεται και από την περίοπτη θέση που είχε στην αφίσα του Παγκόσμιου Συνεδρίου για το νερό που έγινε στις 22-24 Μαρτίου 2014 στο Πανεπιστήμιο Πατρών, στο οποίο συμμετείχαν διακεκριμένοι επιστήμονες από όλο το κόσμο ειδικοί με το αντικείμενο.

Το συγκεκριμένο αυτό φράγμα το είχε μελετήσει πριν πολλά χρόνια ο Αμερικανός επιστήμονας (Murray W. M.,"The ancient Dam of the Mytikas Valley", 1984) και υπάρχει και σχετική βιβλιογραφία, όμως μία πολύ καλή και πλήρης μελέτη είναι του συμπατριώτη μας με καταγωγή από το Βάρνακα Νίκου Ζαρκαδούλα, Τοπογράφου Μηχανικού ΕΜΠ, στα πλαίσια της μεταπτυχιακής του διπλωματικής.

Ακολουθούν η αφίσα του Παγκόσμιου Συνεδρίου για το νερό στην Πάτρα το 2014, μια περίληψη της πτυχιακής του συμπατριώτη μας Νίκου Ζαρκαδούλα με θέμα το φράγμα της Αρχαίας Αλυζίας στη θέση «Γλώσσες» στο Βάρνακα και λίγα λόγια για το φράγμα.

Η αφίσα της προαναγγελίας του παγκοσμίου συνεδρίου για το νερό στη Πάτρα.

Περίληψη της μεταπτυχιακής διπλωματικής του συμπατριώτη μας Νίκου Ζαρκαδούλα για το φράγμα της Αρχαίας Αλυζίας στη θέση «Γλώσσες» στο Βάρνακα (δείτε εδώ).

Αρχαίο Φράγμα Αλυζίας.

Τίτλος.

Αρχαίο Φράγμα Αλυζίας.

Κατηγορία.

Τεχνικά έργα.

Χρονολόγηση.

Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις σχετικά με τη χρονολόγηση του φράγματος.

Ορισμένοι ερευνητές το τοποθετούν χρονικά λόγω της δόμησης των λίθων στη μυκηναϊκή περίοδο. Άλλοι πάλι από τον 5ο μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ., παράλληλα με την περίοδο ακμής της αρχαίας Αλυζίας, ενώ τέλος ορισμένοι το τοποθετούν από τον 5ο μέχρι τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Πιο πιθανή πάντως θεωρείται η χρονολόγησή του στην περίοδο ακμής της πόλης στον 4ο ή 3ο αιώνα, καθώς επρόκειτο για ένα δαπανηρό έργο, βασισμένο μάλλον σε δημόσιους πόρους.

Τόπος προέλευσης.

Περιοχή Ξηρόμερο της δυτικής Ακαρνανίας, κοντά στα χωριά Μύτικας και Κανδήλα, κοντά στην πόλη της αρχαίας Αλυζίας, σε στενωπό του ρέματος Βάρνακα.

Γενική εισαγωγή.

Το φράγμα που βρίσκεται στην περιοχή Ξηρόμερο της δυτικής Ακαρνανίας, κοντά στην αρχαία πόλη της Αλυζίας, αποτελεί ένα σημαντικότατα επίτευγμα της αρχαίας τεχνολογίας. Το φράγμα είναι λιθόθετο και βρίσκεται σφηνωμένο σε στενωπό του ρέματος Βάρνακα, 600μ. από την έξοδο του ρέματος στον κάμπο του Μύτικα. Η πρώτη αναφορά στο φράγμα γίνεται το 1856 από τον LeonHeuzey.

Η έρευνα οδηγείται σε ποικίλες υποθέσεις σε σχέση με τους λόγους οι οποίοι οδήγησαν στην κατασκευή του φράγματος. Ορισμένες απόψεις που έχουν διατυπωθεί αφορούν την εκταμίευση νερού, την άρδευση των καλλιεργειών, το πότισμα των ζώων, την προστασία από τις πλημμύρες, τη συγκράτηση των εδαφικών υλικών για τον εμπλουτισμό των χωραφιών, το πλύσιμο ορυκτών, αλλά και την εκτροπή και τη διευθέτηση της ροής του ποταμού.

Η σύγχρονη έρευνα πάντως διατυπώνει την άποψη πως ο λόγος για τον οποίο κατασκευάστηκε το φράγμα, ήταν για την προστασία του κάμπου της Αλυζίας, με τη συγκράτηση των φερτών των ρεμάτων που εκβάλλονταν στον εν λόγω κάμπο. Η σημασία του κάμπου για την πόλη της Αλυζίας ήταν ιδιαίτερα μεγάλη, τόσο για την καλλιέργεια, όσο και για τη βοσκή. Η λειτουργικότητά του όμως επηρεάζονταν σημαντικά από τις αποθέσεις των φερτών των ρεμάτων, τα οποία ήταν αδρομερή με υψηλό ποσοστό κροκάλων, γεγονός το οποίο αναστάλθηκε προφανώς μέσω του φράγματος, ενός δαπανηρού και σημαντικού τεχνικού έργου.

Περιγραφή.

Το φράγμα της Αλυζίας είναι κατασκευασμένο εξωτερικά με ογκόλιθους ασβεστολιθικής προέλευσης, ορθογωνικού σχήματος, σε δεκαπέντε οριζόντιες σειρές κλιμακωτά. Οι διαστάσεις των λίθων ποικίλουν από 60 έως 80 εκ. με ταυτόχρονη παρεμβολή και μικρότερων λίθων ανάμεσα, χωρίς συνδετικό υλικό. Οι πρώτες πέντε σειρές από κάτω σχηματίζονται με μέση κλίση 75 μοίρες από την κατακόρυφο, φτάνοντας μέχρι τις 30 μοίρες ανεβαίνοντας προς τα πάνω.

Το συνολικό ύψος του φράγματος είναι 11μ., με στέψη στο ύψος +95,0 η οποία έχει μήκος 25μ. Η κατασκευή του έργου πραγματοποιήθηκε σε τρία διαφορετικά στάδια. Σε πρώτη φάση κατασκευάστηκε αναβαθμός 4μ. μέχρι το ύψος +88,0. Ο αναβαθμός αυτός ήταν υπερπηδητός από το χείμαρρο και έτσι καλύφθηκε από φερτά και από τις δύο πλευρές του. Στη δεύτερη φάση προστέθηκαν οι επόμενες δύο ή τρεις σειρές ογκολίθων, τμήμα επίσης υπερπηδητό από το χείμαρρο, αλλά χωρίς να έχει υποστεί ζημιές. Στο τρίτο στάδιο προστέθηκαν οι επτά σειρές ογκολίθων με ύψος 5 μέτρων.

Στη νέα στέψη του φράγματος υπήρχε δίοδος εκτροπής των νερών του χειμάρρου και υπερχείλισης των πλημμυρικών παροχών πάνω από συμπαγή ασβεστολιθική μάζα στο αριστερό αντέρεισμα, ώστε να αποφεύγεται η υπερπήδηση του φράγματος. Ο υπερχειλιστής διαμορφώθηκε σταδιακά με διάβρωση του ασβεστολιθικού πετρώματος και τη δημιουργία βαθιάς εγκοπής που διευρύνθηκε κατά τόπους από τη ροή νερού και φερτών υλικών.

Το εσωτερικό του φράγματος έχει αποκαλυφθεί τοπικά μετά από διάβρωση και απομάκρυνση των λίθων της επιφανειακής στρώσης, λόγω υπερπήδησης.

Το φράγμα της Αλυζίας είναι άριστα διατηρημένο πάνω από 2000 χρόνια, λόγω της αποτελεσματικής εκτροπής του χειμάρρου πάνω από την ασβεστολιθική μάζα του αριστερού αντιρείσματος, καθώς και εξαιτίας της αποτελεσματικής λειτουργίας του υπερχειλιστή για την παροχέτευση των πλημμυρικών παροχών. Η ροή του νερού πάνω στο πέτρωμα το διάβρωσε και έτσι σταδιακά σχηματίστηκε εγκοπή τριγωνικού σχήματος, με βάθος 6μ. και πλάτος στη στέψη 1,50μ. Λόγω της εκβάθυνσης της εγκοπής η ροή του χειμάρρου ακόμη και για πλημμμυρικές παροχές περιορίστηκε σε χαμηλά υψόμετρα, καθιστώντας ανέφικτη την υπερπήδηση του φράγματος, γεγονός που συνετέλεσε στη διατήρησή του μέχρι σήμερα.

Χρήση.

Για τη συγκράτηση αδρομερών φερτών που ο χείμαρρος του Βάρνακα απέθετε στην πεδιάδα του Μύτικα, δυσκολεύοντας την καλλιέργεια.

Βιβλιογραφία.

Μουτάφης Ι. Ν., Ζαρκαδούλας Ν., "Αρχαίο Φράγμα Αλυζίας" 622-630, στο Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, 2ο Διεθνές Συνέδριο, Πρακτικά, Αθήνα 2006.

Μαστροκώστας Ε. Ι., "Αρχαίον Λίθινος Φράγμα παρά την Αλυζίαν", Επετηρίδα Εταιρίας Στερεοελλαδικών Μελετών, τόμος Β΄, 1969.

Ζαρκαδούλας Ν., Αρχαίο φράγμα Αλυζίας, μεταπτ. διπλωματική, Σχ. Πολ. Μηχ. ΕΜΠ.

Murray W. M.,"The ancient Dam of the Mytikas Valley", sel…., AJA 88, 1984.