Δημήτρης Στεργίου ΕΛΛΑΔΑ 1821-2021 - Συντριπτικά στοιχεία για την υπόθεση Βαρνακιώτη!

Του Δημήτρη Στεργίου.

Αρχειακά έγγραφα, επιστολές πρωταγωνιστών, ποιήματα του 1824, Ένατη Ωδή του Ανδρέα Κάλβου, αγγλικές προξενικές εκθέσεις, βρίθουν από χαρακτηρισμούς του Ακαρνάνα οπλαρχηγού ως «Τουρκοβαρνακιώτη», «Τουρκογιωργάκη», «διαβόλου», «επίβουλου», «προδότη», «αντίχριστου» και ακολουθούμενου από «κουστωδία» γυναικών.

Φωτογραφία πρώτη: Ο οπλαρχηγός Γεώργιος Βαρνακιώτης.

Φωτογραφία δεύτερη: Το εξώφυλλο του βιβλίου μου «Σελίδες από τον ξεσηκωμό του ΄21 στην Ακαρνανία» (Αθήνα 1971).

Φωτογραφία τρίτη: Το εξώφυλλο του μικρού βιβλίου, με δύο ποιήματα που αναφέρονται και στον «Τουρκοβαρνακιώτη» (Μεσολόγγι 1824).

Φωτογραφία τέταρτη: Η πρώτη σελίδα του πρώτου ποιήματος που αναφέρεται ολόκληρη στον «Τουρκογιωργάκη».

Τα ντοκουμέντα:

• Το βιβλιαράκι με δύο ποιήματα για τα γεγονότα στην Ακαρνανία που εκδόθηκε το 1824 στο Μεσολόγγι.
• Έγγραφα των Γενικών Αρχείων του Κράτους και της Εθνικής Βιβλιοθήκης που περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου «Σελίδες από τον ξεσηκωμό του ΄21 στην Ακαρνανία», που κυκλοφόρησε το 1971!
• Η «Ένατη Ωδή» - καταπέλτης του Ανδρέα Κάλβου.
• Πολλές εκθέσεις του γενικού προξένου της Μεγάλης Βρετανίας στην Πρέβεζα William Meyer, που περιλαμβάνονται σε ογκώδη μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών, που εκδόθηκε το 1996.
• «Απομνημονεύματα» Δήμου Τσέλιου.
• Λεπτομέρεια βιογραφικού για «παλλακίδες» του και τις πολλές ερωμένες, που θυμίζει τη γνωστή γαλλική (έχει γίνει διεθνής) έκφραση «σερσέ λα φάμ» (cherchez la femme) και που σημαίνει «αναζητήστε τη γυναίκα». Μήπως, δηλαδή, για τα τουρκικά γρόσια, τα οποία έπαιρνε, ως «προδότης» ο Βαρνακιώτης, πρέπει να «αναζητήσουμε... τις γυναίκες»;

Για άλλο βιβλίο έψαχνα στη βιβλιοθήκη μου κι άλλο βρήκα, ίσως και σημαντικότερο από αυτό που επιζητούσα καθώς σχετίζεται με την επέτειο για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και στην Ακαρνανία και με την αξιέπαινη πρωτοβουλία του Δήμου Ξηρομέρου να συγκροτήσει Ειδική Επιτροπή Εορτασμού της, που περιλαμβάνει εκλεκτά και διαπρεπή μέλη.

Βρήκα μία ογκώδη έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών (Κέντρον Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού) του 1996 στη σειρά «Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας-12», με τίτλο «Η Ήπειρος, ο Αλή Πασάς και η Ελληνική Επανάσταση- προξενικές εκθέσεις του William Meyer από την Πρέβεζα» (Τόμος Β΄, 1822), σε επιμέλεια των Ε. Πρεβελάκη, Κ. Καλλιατάκη Μερτικοπούλου.

Υπενθυμίζω ότι ο Meyer ήταν γενικός πρόξενος της Μεγάλης Βρετανίας στην Πρέβεζα και παρακολουθούσε, στις εκθέσεις του, την τελευταία σκηνή του δράματος μετά την πτώση του Αλή Πασά.

Όπως επισημαίνεται στον πρόλογο, η έκλειψη της προσωπικότητας του Αλή Πασά από το προσκήνιο οδήγησε σε νέους συσχετισμούς δυνάμεων. Αποφασιστική σημασία αποκτά πια ο αλβανικός παράγοντας και η στάση του από τη στιγμή που ο αγώνας γίνεται διμέτωπος ανάμεσα στην Πύλη και τους Έλληνες.

Στις εκθέσεις αυτές ο Meyer αναφέρεται αναλυτικά στις επιχειρήσεις κατά ξηρά και θάλασσα, στην επιδημία της πανώλους που ξεσπά στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία, στη συμμετοχή των Επτανησίων και των Φιλελλήνων στα στρατιωτικά γεγονότα, στις κινήσεις που γίνονται για να ανακουφιστεί το Σούλι και στο ναυάγιό τους, που οδηγεί τελικά, ως γνωστόν, στον εκπατρισμό των Σουλιωτών από τα εδάφη τους και στη μετανάστευσή τους στην Κεφαλονιά.

Τα έγγραφα του Meyer, που περιλαμβάνονται στον τόμο αυτό, προέρχονται από τις αρχειακές συλλογές του Public Record Office του Λονδίνου, το οποίο πρόθυμα χορήγησε την άδεια της δημοσίευσής τους. Από τις ίδιες συλλογές προέρχεται επίσης και αρχειακό υλικό που χρησιμοποιήθηκε για το σχολιασμό τους.

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων και επειδή δεν έχω καμιά πρόθεση να διαταράξω το σημαντικό, όπως πληροφορούμαι, έργο της Ειδικής Επιτροπής για το 1821, σπεύδω να διευκρινίσω ότι η ταπεινότητά μου, δεν είναι «ιστορικός» ή «ιστοριοδίφης». Είμαι ένας επαγγελματίας δημοσιογράφος με πολιτικές, οικονομικές και φιλοσοφικές σπουδές και με μια μακρά πορεία (δόξα σοι ο Θεός!) ως συντάκτης και διευθυντής μεγάλων αθηναϊκών εφημερίδων και συγγραφέας 25 περίπου οικονομικών, λαογραφικών, λογοτεχνικών και ιστορικών βιβλίων από το 1968 έως σήμερα. Για τον λόγο αυτό όλα τα βιβλία μου είναι «δημοσιογραφικά», δηλαδή δεν έχουν τη μορφή συγγραμμάτων με παραπομπές, αστερίσκους και ψιλά γράμματα, στο περιθώριο της σελίδας, αλλά ό,τι ξέρω και γράφω, από πηγές και βιβλιογραφία, το βάζω εντός του κειμένου.

Ύστερα, προσπαθώ να εφαρμόζω τη βασική αρχή –«συμβουλή» που δίνει ο Θουκυδίδης στους ιστορικούς για να είναι άρτια η ενημέρωση των αναγνωστών, ότι δηλαδή δεν πρέπει να λένε και να γράφουν κάτι «αβασανίστως» (η λέξη είναι στο αρχαίο κείμενο ακριβώς έτσι) και με σκοπιμότητες. Από το έργο του «Ιστορίαι» (1, 20-22) παραθέτω, προς επίρρωση, το ακόλουθο χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Σε τέτοια, λοιπόν, κατέληξε συμπεράσματα η έρευνά μου περί των παλαιών, ως προς τα οποία δεν μπορεί κανείς να δώσει πίστη σε όλες τις υπάρχουσες παραδόσεις. Διότι, οι άνθρωποι αποδέχονται εξ ίσου αβασανίστως όσα εξ ακοής μαθαίνουν περί των παρελθόντων πραγμάτων, και όταν ακόμα αναφέρονται σ τη ιδική τους χώρα.

Τόσο απρόθυμοι είναι οι περισσότεροι άνθρωποι να υποβάλλονται σε κόπο προς αναζήτηση της αλήθειας και τρέπονται μάλλον προς ό,τι βρίσκουν έτοιμο. Εν τούτοις, δεν θα επλανάτο κανείς, εάν επί τη βάσει των παραπάνω τεκμηρίων έκρινε ότι τα του παλαιού καιρού ήταν κατά μεγάλη προσέγγιση τέτοια, όπως τα εξέθεσα. Ούτε πρέπει να δώσει μεγαλύτερη πίστη στις υπερβολές της φαντασίας των ποιητών, ούτε στις διηγήσεις των χρονογράφων, τις οποίες αυτοί ούτοι συνέθεσαν μάλλον για να ευχαριστήσουν τους ακροατές τους παρά για να πουν την αλήθεια. Οι διηγήσεις αυτές είναι ανεξέλεγκτες και κατά το πλείστον περιήλθαν λόγω της πολυκαιρίας στη χώρα των μύθων, ώστε να καταστούν απίστευτες. Προκειμένου, ωστόσο, περί πραγμάτων τόσο παλαιών, πρέπει να θεωρήσει κανείς ότι τέτοια εξακριβώθηκαν επαρκώς, επί τη βάσει των πιο αναμφισβήτητων τεκμηρίων».

Είναι αλήθεια ότι οι τελευταίες μου (φιλοσοφικές) σπουδές με βοήθησαν, με παρώθησαν, από ιερό χρέος προς τους προγόνους μου και στον τόπο, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα, από νωρίς να ασχοληθώ, έτσι από μεράκι και όχι για βιοποριστικούς λόγους, με την τοπική ιστορία. Και ήδη από πολύ νωρίς, ύστερα από επίμονες και πολύχρονες έρευνες στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και σε πολλές άλλες πηγές, έγραψα και κυκλοφόρησε πριν ακριβώς από πενήντα χρόνια, το 1971, το βιβλίο μου «Σελίδες από τον ξεσηκωμό του ‘21 στην Ακαρνανία» (έχει ήδη εξαντληθεί προ πολλών ετών!), στο πλαίσιο της επετείου για τα 150 χρόνια από την Επανάσταση του 1821.

Σημειώνω ότι στο βιβλίο αυτό παραθέτω με αντίστοιχα σχόλια περίπου 60 έγγραφα –επιστολές κυρίως πρωταγωνιστών του εθνικού αγώνα στην Ακαρνανία, τα οποία αφορούν πρωταγωνιστές, μάχες, σκηνές και σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν στην περιοχή μας.

Η ογκώδης αυτή έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών μού θύμισε ότι πολλά από τα έγγραφα αυτά (κυρίως επιστολές) αναφέρονται στον οπλαρχηγό και πρωταίτιο της Επανάστασης του 1821 στην Ακαρνανία Γεωργάκη Βαρνακιώτη και κυρίως την άποψή μου, όπως προέκυπτε από τα έγγραφα αυτά, ότι Βαρνακιώτης «τούρκεψε».

Η μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών με έκανε να σπεύσω αμέσως στη βιβλιοθήκη μου, από όπου ανέσυρα το παραπάνω βιβλίο μου, αλλά και ολόκληρο τον φάκελο με στοιχεία από έρευνες που συνέχιζα να κάνω συνεχώς για το θέμα αυτό μετά το 1971, καθώς αμυδρά υπήρχε μέσα μου το δίλημμα αν πράγματι ήταν δεν ήταν προδότης ο Βαρνακιώτης.

Το δεύτερο σκέλος του διλήμματος εξακολουθούσε να παραμένει, καθώς παλαιότεροι συγγραφείς θεωρούσαν ότι ο Βαρνακιώτης είναι θύμα του Μαυροκορδάτου. Αναφέρω, για παράδειγμα, τον αγωνιστή Κάρπο (Πολύκαρπο) Παπαδόπουλο, ο οποίος στο έργο που είναι αφιερωμένο στην υπόθεση του Βαρνακιώτη (δημοσιεύθηκε το 1861), παρουσιάζει τον Βαρνακιώτη ως θύμα των ραδιουργιών και των επιβουλών του Μαυροκορδάτου. Μάλιστα, ο υποστηρίζει ότι ο Βαρνακιώτης όχι μόνο βοήθησε επανειλημμένα τους Έλληνες, ενώ βρισκόταν κοντά στους Τούρκους, αλλά και πολλές φορές προσπάθησε να υπερασπιστεί τον εαυτό του και να αποκρούσει τις συκοφαντίες του Μαυροκορδάτου. Υπενθυμίζω ότι όλα αυτά τα υπαινίσσετε και στη μακροσκελή επιστολή του προς του Ξηρομερίτες, που θα παραθέσω πιο κάτω! Την άποψη αυτή ο Παπαδόπουλος στηρίζει, μεταξύ άλλων, και στο γεγονός ότι, ενώ η Γερουσία Δυτικής Χέρσου Ελλάδος που είχε έδρα στο Βραχώρι, όπως θα αναφέρω πιο κάτω, στις 22-2-1822 τον είχε εκλέξει Στρατηγό, στις 11 Οκτωβρίου 1822 με νέο έγγραφό της διόρισε στη θέση του το Μάρκο Μπότσαρη "αντί του επαράτου Γεωργίου Νικολού Βαρνακιώτη", όπως τονίζεται.

Όμως, τώρα έκρινα, ύστερα και από τα συντριπτικά στοιχεία της μελέτης της Ακαδημίας Αθηνών, να ολοκληρώσω την έρευνά μου και να συμβάλω στην ενημέρωση των ενδιαφερόμενων συντοπιτών μου γύρω από το μείζον αυτό ιστορικό θέμα, με τη σημείωση ότι θα χαρώ χαράν μεγάλην αν υπάρξει, τεκμηριωμένα, ισχυρότερος αντίλογος από τον λόγο του σημερινού σημειώματός μου, το οποίο εδράζεται σε έγγραφα και όχι σε... παραδόσεις και μεμονωμένες πηγές ή εικασίες!

Τα πρώτα στοιχεία από το βιβλίο μου το 1971.

Σημειώνω ότι ήδη από το πρώτο έγγραφο που δημοσιεύεται στο παραπάνω βιβλίο, εμφανίζεται να είναι έντονη η δραστηριότητα και η παρουσία του Γεωργίου Βαρνακιώτη στον αγώνα του 1821 στην Ακαρνανία, ο οποίος προετοιμάστηκε κυρίως στην απέναντι Λευκάδα.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρω στα σχόλιά μου και προκύπτει από τα «Απομνημονεύματα» του Ιωάννου Ζαμπέλιου, από το 1817 – 1818 εμφανίζεται η Φιλική Εταιρία στο νησί Λευκάδα, κι έτσι πια οι Λευκαδίτες άρχισαν να συμμετάσχουν ενεργά στην οργάνωση της Επανάστασης. Πρωτεργάτης ο τότε εισαγγελέας Ιωάννης Ζαμπέλιος. Μυημένος από τον Ηπειρώτη γιατρό Ιωάννη Ζαπραλή και σε συνεργασία με τον επίσης Φιλικό Άγγελο Σούνδια προετοιμάζουν μυστικά τη φλόγα που θα δώσει τη λευτεριά.

Το 1820 λαμβάνουν επιστολή από την Τοπική Εφορεία της Κέρκυρας που έλεγε μεταξύ άλλων:

«Αδελφοί, έφθασεν η ώρα! Η Ελληνική Επανάστασις μετ’ ου πολύ εκρήγνυται… Εκλέξατε εκ των Λευκαδίων όσους γνωρίζετε αγαπώντας την πατρίδα… και διορίσατε τα κατά τας διαφόρους τάξεις των μέλη όπως Φιλικής Εταιρείας… Κάμετε χρηματιστικήν τράπεζαν, καταθέσατε σεις οι πρώτοι δια παράδειγμα των λοιπών… ώστε να δύνασθε ν’ απαντήσετε τα έξοδα πάσης πολεμικής βοηθείας. Μετ’ ου πολύ, αρχομένου του 1821 και ίσως μετά την εορτήν των Επιφανίων θέλουν συνέλθει παρ’ ύμιν πολλοί καπεταναίοι όπως Στερεάς… με σκοπόν ν’ αποφασίσωσι το σχέδιον όπως Επαναστάσεως κατά τε την Στερεάν και την Πελοπόννησον και τας Νήσους… Όλα ταύτα προσέξατε να γίνουν με πάσαν εχεμύθειαν δια να μην υπονοήσει τι η όπως Επτανήσου διοίκησις….».

Όπως αναφέρω στο ίδιο βιβλίο μου, την πρώτη εβδομάδα της Αποκριάς του 1821, ο ένας μετά τον άλλον καταφθάνουν στο νησί οπλαρχηγοί από άλλα μέρη της υπόδουλης ακόμη Ελλάδας. Ξεχωρίζουν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Μακρής, ο Στουρνάρας, ο Κοντογιάννης, ο Μήτσας, ο Πανουργιάς, ο Ζαπραλής, ο Πολίτης, ο Αριστείδης Παππάς, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, γιος του προεστού της Μάνης, Πετρόμπεη. Μάλιστα, όπως διάβασα, αυτός προσποιούταν τον καρβουνιάρη. Γύριζε καθημερινά στο «Παζάρι» φωνάζοντας: «Πάρτε κάρβουνα για ν’ ανάψει η φωτιά», εννοώντας βέβαια: «Βοηθήστε όλοι για να φουντώσει η φλόγα της Επανάστασης».

Μέχρι να συγκεντρωθούν όλοι στο νησί, συνάζονταν οι ήδη αφιχθέντες στα διάφορα εξωκλήσια των περιχώρων της Αγιομαύρας καθώς και στο σπίτι του ίδιου του Ζαμπέλιου «όπου εξόχως εγίνετο το σχέδιον της Επαναστάσεως». Στο τέλος, όπως επισημαίνεται, σε ένα από τα συμπόσια έστησαν μεγάλο χορό από την κορυφή της Αγοράς μέχρι την Πλατεία.

Τελικά, όπως αναφέρω, συγκεντρώθηκαν όλοι την Κυριακή της Αποκριάς, στις 30 Ιανουαρίου με το παλαιό ημερολόγιο ή 11 Φεβρουαρίου με το νέο, και ώρα 11 το πρωί, στο σπίτι του Ζαμπέλιου με κάθε μυστικότητα. Εκεί, οι Πελοποννήσιοι απεσταλμένοι ανακοίνωσαν ότι στα μέρη τους η Επανάσταση θα ξεκινούσε την 25η Μαρτίου και προέτρεψαν και τους υπολοίπους να ξεσηκωθούν την ίδια ημέρα. Εκεί στο σπίτι του Ζαμπέλιου οπλαρχηγοί και Λευκάδιοι φιλικοί ρύθμισαν την προμήθεια και διεκπεραίωση όπλων και συγκέντρωση στρατού στην Ακαρνανία με μιαν ευχή: «Αδέλφια, είθε ο θεός να φέρη το έργον μας εις καλήν έκβασιν».

Τότε, ο Ζαμπέλιος, ύστερα από εντολή του Βιάρου Καποδίστρια (ήταν αδερφός του Ιωάννη Καποδίστρια) τη νύχτα διεκπεραιώθηκε στην Περατιά της Ακαρνανίας, όπου ήταν ο Τσόγκας και ο Βαρνακιώτης, κι αφού τους όρκισε στην ιερή εικόνα κι όρισε και την ημέρα της εξέγερσης έφυγε.

Πράγματι, στις 24 Μαϊου του 1821 (και όχι 25 Μαϊου 1821, όπως αναφέρουν άλλοι συγγραφείς!) η Ακαρνανία κι ολόκληρη η Δυτική Ελλάδα κήρυξε την επανάσταση. ‘Όπως αναφέρω στο ίδιο βιβλίο μου, ο Μακρής κατέλαβε το Μεσολόγγι και πολιόρκησε το Βραχώρι (Αγρίνιο), ενώ στην Ακαρνανία διεκπεραιώθηκαν 853 Λευκάδιοι έτοιμοι για δράση. Επίσης, στην Κατούνα Ξηρομέρου ο Νικόλαος Πολίτης και ο Δευτεραίος (δυστυχώς παραμένουν σχεδόν άγνωστοι!) συγκρούονται με τους Τούρκους τους οποίους και κατατρόπωσαν. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ο Πολίτης.

Όλα αυτά αναφέρονται στο παραπάνω βιβλίο, ενώ το πρώτο έγγραφο που παραθέτω αφορά την προκήρυξη του Βαρνακιώτη προς τους Ακαρνάνες, η οποία διασώθηκε από τον Ν. Φυσεντζίδη και η οποία σε περιεχόμενο ξεπερνά, όπως τονίζω ενθουσιωδώς σε σχετικό σχόλιό μου, τα όρια κάθε επαναστατικής προκήρυξης! Η προκήρυξη αυτή, η οποία καταδεικνύει την ορμή και την πίστη των σκληροτράχηλων Ξηρομεριτών και, φυσικά, του Βαρνακιώτη, στον αγώνα και η οποία αξίζει να διαβαστεί πολλές, έχει ως εξής:

«Τιμιώτατοι αδελφοί μου προεστώτες και λοιποί πάντες μεγάλοι και μικροί συμπατριώτες Ξερομερίται, σας ασπάζομαι αδελφικώς.

Σας φανερώνω, ότι έως σήμερον επροσπάθησα καθ' όλους τους τρόπους, δια να φυλάξω από κάθε ενόχλησιν και κίνδυνον την πατρίδα μας, και δεν άφησα πράγμα, όπου δεν επιχειρίστηκα, καθώς νομίζω να σας είναι γνωστό. Πλην οι εχθροί μας, βιαζόμενοι από την καταστροφήν της τύχης των και από την φυσικήν λύσσαν της προς ημάς κακίας των, απεφάσισαν να ξεθυμάνουν τα πείσματα προς ημάς και να χορτάσουν από το αίμα μας, καταφρονώντας το ετιάτι (σημείωση: υποταγή) μας και την προς αυτούς εμπιστοσύνην μας, καθώς από γράμματα σημερινά, όπου μας έπεσαν εις τα χέρια, εβεβαιώθην, ότι έστειλαν δια πέντε χιλιάδες ασκέρι να έλθη και ημάς να κατακόψη, και τα φαμελιάς μας να σκλαβώσει και το τίποτε μας να διαρπάση. Τούτο το εβεβαιώθην σωστότατα και το χρέος της πίστεως και ο πατριωτισμός δεν με αφίνουν πλέον να το υποφέρω, και απεφάσισα με την χύσιν του αίματός μου να βεβαιώσω την προς τη πατρίδα αγάπην και ελευθερίαν του γένους μας, αγροικήθηκα με όλους τους άλλους Ναχαελίδας σημείωση: στρατιωτικοί αρχηγοί των Ελλήνων), και όλοι, μεγάλοι και μικροί, προθυμότατοι να χύσουν το αίμα των δια την ελευθερίαν της πατρίδος, αναμένουν το εδικό μας φέρσιμον.

Σας ειδοποιώ λοιπόν, ότι έφθασεν η στιγμή να αποτινάξωμεν τον τόσον βαρύνζυγόν, να λείψετε όλοι σας από τα δυσβάστακτα δοσίματα, από ταις ανυπόφοραις αγγαρείας, από την καταφρόνησιν της τιμής και θρησκείας μας, και από τον επικείμενονκίνδυνον της ζωή μας. Όλη η Τουρκιά κατατρομασμένη και κατατροπωμένη από τα άρματα του γένους μας, ενός ολίγου κλίνουν τον αυχένα προς ημάς, θεία βουλήσει. Δόσατεπίστιν εις τα αδελφικά μου λόγια· και, όσοι πιστεύετε την αγίαν Τριάδα και τον τίμιον Σταυρόν, εις τον οποίον εξαπλώθει ο Ιησούς Χριστός δι' ημάς, ετοιμασθήτε πάραυτα, όπως ημπορέση καθείς, με άρματα, με μπαρούταις και άλλαις προβλέψεις, και εις την παραμικράνφωνήν, όπου σας κάμω, αμέσως να τρέξετε οι άξιοι και πιστοί, να με ευρήτε, δια να ανταμωθώμεν όλοι και να κάμωμεν, καθώς έκαμαν και κάμουν όλοι οι άλλοι αδελφοί μας, να ελευθερώσωμεν την πατρίδα, να ζήσωμεν εις το εξής πάντη ελεύθεροι, και να τιμηθώμεν παρά Θεού και παρά του γένους όλου.

Δεν πιστεύω, κανένας να αψυχήση τον εαυτόν του, όταν βλέπη εμέ τον ίδιον αρχηγόν σας εις τον κίνδυνον, όπου δια την ιδικήν σας ελευθερίαν αφιερώνω την ζωήν μου εις την θεϊκήν θέλησιν. Μη καταδεχθήτε να μείνετε κατώτεροι των άλλων Ναχαελίδων· ότι τι μένει και δι' εσάς και δι' εμέ; Ας αποφασίσωμεν ο καθένας με την ιεράναπόφασιν, ή ελευθερία, ή θάνατον, να βεβαιώση το ελληνικόν όνομά του. η νίκη μας είναι βεβαία· φθάνει μόνον η απόφασίς μας να δείξη την προθυμίαν της φιλογενείας, και σας υπόσχομαι αναμφιβόλως την ελευθερίαν μας.

Ο Μοριάς ελευθερώθη διόλου. Ο Ναύπακτος καταπολεμείται δια ξηράς και θαλάσσης από τα ελληνικά πλοία, και αύριν εξάπαντος παραδίδεται εις την εξουσίαν των αδελφών μας ομογενών. Αι δυο χώραι Μεσολόγγι και Ανατολικόν εκηρύχθησαν ελεύθερα και Τουρκί δεν έμεινε ουδ' ένας. Ο αρχηγός του Γένους μας πρίγκιψ Υψηλάντης εκυρίευσε την Ανδριανά με το πυρ και την μάχαιραν, και εντός ολίγου εμβαίνει και εις αυτήν την Κωνσταντινούπολιν. Όλα τα άλλα βιλαέτια ελευθερώθησαν από τους εχθρούς και προχωρούν νικηταί και τροπαιούχοι. Και ημείς υποφέρομεν πλέον; πώς είναι δυνατόν να μας ονομάσουν άνδρας και υιούς Ελλήνων; Όχι! Όχι! ή ελευθερία ή θάνατος.

Πανοσιώτατοι καθηγούμενοι και αιδεσιμώτατοι ιερείς, το πρώτον έργον της φιλογενείας σας θέλει είναι η ακατάπαυστος προς Θεόνδέησίς σας και παράκλησις δια την του γένους ελευθερίαν και φύλαξιν και των τυράννων μας καταστροφήν.

Το Αον έτος της Ελευθερίας, 25 μαΐου, Ξηρόμερον.

αδελφός σας

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΡΝΑΚΙΩΤΗΣ»

Η παρουσία του Βαρνακιώτη, όπως προανέφερα, είναι έντονη σε όλα σχεδόν τα έγγραφα που παραθέτω είτε σε επιστολές του Τσόγκα, είτε ως συμμετοχή σε μάχες, έως την καταστροφή των ελληνικών και φιλελληνικών δυνάμεων στο Πέτα στις 4 Ιουλίου του 1822.

Η παρουσία αυτή επιβεβαιώνεται και από τα νεότερα έγγραφα και πηγές που συγκεντρώθηκαν στον σχετικό μου φάκελο. Μάλιστα, σύμφωνα με τη δήλωση των μελών της Γερουσίας Δυτικής Χέρσου Ελλάδος στις 27 Μαρτίου του 1822, ο Βαρνακιώτης θεωρείται «ο πρωταίτιος της σωτηρίας της Επαναστάσεως και της Ελευθερίας της Πατρίδος, διότι χωρίς τη συγκατάθεσή του ουδείς των λοιπών Καπετανέων ήθελε συμφωνήσει εις το να λάβη τα όπλα εναντίον του τυράννου της Πατρίδος». Από τη δήλωση αυτή προκύπτει ότι ο Βαρνακιώτης είχε αποκτήσει τεράστια δύναμη στην περιοχή και ρύθμιζε τα πάντα!

Όμως, σε όλα σχεδόν τα έγγραφα που παρατίθενται στο παραπάνω βιβλίο μου μετά τη Μάχη του Πέτα και έως τον Οκτώβριο του 1822, η απουσία του Βαρνακιώτη από τα διαδραματιζόμενα στην Ακαρνανία προκαλεί σοβαρά ερωτήματα και υποψίες για τη στάση του στον αγώνα στη συνέχεια! Τα ίδια ερωτήματα προκύπτουν και από τις προξενικές εκθέσεις του Meyer! Μία πρώτη απάντηση στα ερωτήματα αυτά δίνει ένα πληροφοριακό έγγραφο από τη Ζάκυνθο, που δημοσιεύεται στο βιβλίο μου και που βρέθηκε στο αρχείο Αλεξάνδρου Ρώμα (φάκελος 2123, αριθμός 2954) με ημερομηνία 23 Οκτωβρίου 1822. Στο έγγραφο αυτό αναφέρεται, μεταξύ άλλων, το εξής:

«Εις τα 19 και 20 τρέχοντος οι Αιτωλοί με τους Ακαρνάνες εκτύπησαν τους απίστους βαρβάρους, οπού εις το χωρίον Σταμνά και Αγία Τριάδα, έξω του Ανατολικού, και τοιαύτην νίκην έκαμαν, ώστε μόλις εσώθησαν πολλοί ολίγοι καβαλλαρέοι, οι δε λοιποί, μέρος εθανατώθησαν από τους ανδρείους βραχίονας των Ελλήνων και μέρος επνίγησαν εις τον Αχελώον. Των Αιτωλών ήλθον εις βοήθειάν τους οι ανδρείοι Καραϊσκάκης από Άγραφα και καπετάν Γκούρας από την Βοιωτίαν. Και ούτοι οι δύο αρχηγοί εκατέβησαν εις Αιτωλίαν και Ακαρνανίαν… Ταύτη μαθόντες οι Ακαρνάνες, οι υπό κάτω του Καπετάν Βαρνακιώτη, οίτινες δια την προδοσίαν και απιστίαν του αρχηγού των είχον μέρος εξ αυτών τραβηχθή εις τους λόγγους και τα βουνά, έτρεξαν ως υψιπέται αετοί κατά των φευγόντων απίστων, ώστε, καθώς λέγουν, θέλει τους εκυνήγησαν έως την Άρταν…» (η υπογράμμιση είναι δική μου).

Από το έγγραφο προκύπτει ότι ο Βαρνακιώτης στη μάχη της Σταμνάς και της Αγίας Τριάδας ήταν απών, διότι, όπως φαίνεται, τον είχαν εγκαταλείψει πολλοί από συμπολεμιστές του λόγω της «προδοσίας και απιστίας»!

Το έγγραφο αυτό του βιβλίου μου του 1971,  συνοδεύεται από το ακόλουθο σχόλιό μου:

«Στο διάστημα από τις 26 Οκτωβρίου μέχρι 15 Δεκεμβρίου του 1822, οι Ακαρνάνες προσπαθούσαν με ψεύτικες διαπραγματεύσεις, τα περίφημα «καπάκια» των Ακαρνάνων να κερδίσουν χρόνο. Γι΄ αυτό αμέσως μετά τη μάχη του Πέτα ο Μαυροκορδάτος, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Βαρνακιώτης, ο Βαλτινός, ο Τρικούπης, ο Τσόγκας, ο Ίσκος και ο Ράγκος συγκεντρώθηκαν στο χωριό Κουνουπίνα και αποφάσισαν να στείλουν τον Βαρνακιώτη στον Ομέρ Βρυώνη για διαπραγματεύσεις. Ο Βαρνακιώτης πήρε μαζί του τον Ράγκο, τον Ίσκο και Βαλτινό κι άφησαν όμηρο στα χέρια του πασά τον Γιαννάκη Στράτο. Στον Γιαννάκη Στράτο έδωσαν 8.000 γρόσια σαν εγγύηση πως μετά από το ξεγέλασμα του εχθρού θα προσπαθήσουν να τον λευτερώσουν και για να έχει τα χρήματα αυτά όταν θα φύγει. Ύστερα ο Ράγκος στο χωριό Λεπενού επιτέθηκε εναντίον της οπισθοφυλακής του εχθρού και κατέστρεψε τον Μάτσαν Χουτοχόβαν, όπως προκύπτει από την επιστολή του Μάρκου Μπότσαρη προς τον Γιαννάκη Ράγκο με ημερομηνία 15 Δεκεμβρίου 1822 από το Μεσολόγγι»

Το σχόλιό μου συνεχίζεται ως εξής:

«Οι πληροφορίες, οι υποψίες για την «προδοσία και απιστία» του Βαρνακιώτη επιβεβαιώνονται από όλα τα έγγραφα που δημοσιεύονται στο βιβλίο μου, τα οποία παρουσιάζουν πια τον Τσόγκα να έχει την όλη οργάνωση του αγώνα στην Ακαρνανία.

Πράγματι, ο Βαρνακιώτης εμφανίζεται (σε έγγραφα του βιβλίου μου, φυσικά!) πάλι στις αρχές του Ιανουαρίου του 1825 με τον χαρακτηρισμό «επίβουλος»! Το έτος αυτό, όπως σχολιάζω στο βιβλίο μου αυτό, είναι κρίσιμο όχι μόνο για την Ακαρνανία, αλλά και για όλο τον αγώνα. Όπως προκύπτει από πολλά έγγραφα της Επιτροπής Δυτικής Ελλάδος από τις 6 Ιανουαρίου έως τέλος Ιανουαρίου του 1825 που παραθέτω στο βιβλίο μου, ο Ρουμελή – Βαλεσής ή Κιουταχής από καιρό ετοίμαζε πολυάριθμο στρατό στα Ιωάννινα, υποσχόμενος στους πασάδες τα Ιωάννινα και όλη την περιοχή αν πάρουν το Αιτωλικό και το Μεσολόγγι. Σε ένα εκτενές από αυτά έγγραφο προς τον Πάνο Αμβρακιώτη στον Καρβασαρά, αναφέρεται το εξής για τον Βαρνακιώτη: «… Ο Χασάν –πασάς έρχεται εις Άρταν μαζί με τον Ταήρ Αμπάτζη και μπουγιορδιά από τη Ρούμελη εις τον επίβουλον (σημείωση: τον Βαρνακιώτη) και Γώγον, οπού εστάθηκαν πιστοί του ντεβλετιού…».

Και το έγγραφο αυτό τελειώνει ως εξής:

«…Μπουγιορτί από τον Ρούμελη Κιταή (σημείωση: από τον Κιουταχή) και φερμάνι εις τον καπετάν Γεωργάκη Βαρνακιώτη, ο καπετάν Γώγος και Γιαννάκης Κουτελίδας να είναι υποκάτω εις τον Βαρνακιώτην και πέντε χιλιάδες νεφέρια δοσμένα από το Ξηρόμερον έως τον Ζυγόν να καπετανεύη. Του Ταήρ Αμπάτζη το ντεβλέτι του λέγει: εσύ μας έδωσες το Σούλι και τον Αλή πασάν, θέλω να μού δώσης και το Μισολόγγι, και βάλε πενήντα γρόσια δια λουφέδες. Σήμερα εις τα Ιωάννινα ευρίσκεται κάπι-μπουλούμπασης».

Ύστερα από απουσία τριών ετών (στα δικά μου έγγραφα, εννοείται!), εμφανίζεται σε ένα άλλο έγγραφο που υπογράφει ο Γιαννάκης Στράτος στις 16 Μαρτίου του 1825 από την Παλιοκούλια, προς την Επιτροπή της Δυτικής Ελλάδος, με τον χαρακτηρισμό του Βαρνακιώτη ως «Τουρκο-Γεωργάκη». Συγκεκριμένα, ο Γιαννάκης Στράτος , ο οποίος, όπως αναφέρεται στο παραπάνω έγγραφο, πήγε μαζί με τους Βαρνακιώτη, τον Ράγκο, τον Βαλτινό στον Ομέρ Βρυώνη για τα «καπάκια», αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής: «…Ο Τουρκο - Γεωργάκης είναι εις την Άρταν και αυτός κάμνει όλα τα τερτίπια…»!

Η τελευταία επιστολή Βαρνακιώτη πλήρης σύγχυσης και ενοχών προς τους Ξηρομερίτες.

Την προτελευταία εμφάνιση στο βιβλίο μου κάνει ο Βαρνακιώτης στις 9 Μαϊου του 1825, με επιστολή τους προς τους Ξηρομερίτες από τον Μύτικα, την οποία σχολίαζα στο βιβλίο μου ως εξής:

«Η οργάνωση του αγώνα της περιοχής της Ακαρνανίας ήταν έργο του Τσόγκα μετά την προδοσία του Βαρνακιώτη. Ο Βαρνακιώτης φαίνεται πως «τούρκεψε» και τον παρουσιάζουν τα διάφορα έγγραφα σαν τη μεγαλύτερη αιτία της καταστροφής του τόπου. Από το έγγραφο – επιστολή του προς τους Ξηρομερίτες βλέπουμε να προσπαθεί να δικαιολογήσει τη στάση του τάχα ενδιαφερόμενος για τον τόπο. Μάλιστα καλεί τους πρόσφυγες του νησιού Κάλαμος να βγουν σε διορία πέντε ημερών από το νησί και να γυρίσουν στον τόπο τους σύμφωνα με τη θέληση του … Βεζύρη και να προσκυνήσουν! Μας απασχόλησε πολύ αυτή η φυσιογνωμία του ακαρνανικού αγώνα. Όλα τα στοιχεία που ήλεγξα με οδήγησαν στο συμπέρασμα –παρόλο που είχα πρόθεση να τον κρίνω με επιείκεια παίρνοντας σαν βάση τα λεγόμενα «καπάκια» του- πως ο Βαρνακιώτης πραγματικά «προσκύνησε», αν και είχε. μεγάλο κύρος και εκτίμηση και δύναμη και στρατιωτικά προσόντα».

Αυτά έγραφα στο βιβλίο αυτό πριν από 50 χρόνια ακριβώς, τα οποία στη συνέχεια συνεχώς επιβεβαιώνονταν από άλλα έγγραφα, στοιχεία ή πηγές, που θα αναφέρω στη συνέχεια.

Η επιστολή αυτή, την οποία υπογράφει ως «Γεωργάκης Νικολού» και έχει και τη σφραγίδα του, έχει ως εξής:

«Αγαπητοί μου Καρελιώτες, σας φιλώ τα μάτια. Έχετε την είδησιν, οπού χθες ήλθαμεν και ημείς από τον Ρούμελη – βαλεσή και σήμερον έλαβα ένα γράμμα των Ξηρομεριτών, και είδα τα όσα μού φανερώνουν. Αυτό το κίνημα το είχα μάθει πριν πάγω εις τον Ρούμελην και καθώς βλέπω, αν έχετε είδησις ή κοινότης, το τεξεράτι σας είναι πολύ. Το γνωρίζετε πάρα πολύ καλά, Καρελιώτες, οπού δια εσάς υπόφερα τόσες ζημίες και κόπους δια να μού μείνη ένα χατήρι εις την Τουρκιάν δια την εδική σας καλωσύνην, ειδέ δια το σπίτι μου και δια όσους με αγαπούν, αν ετηρούσα, το εύρισκα, όπως το ήθελα. Και αυτά όπου γράφετε και το γράμμα το γνωρίζω τίνος είναι και τους συμβουλάτορας ηξεύρω. Αυτοί έχουν δέκα γρόσια και εις την σακκούλαν τους και στοχάζονται ότι δεν σώνονται ποτέ και δια τον ειδικό σας τέλος ολίγον τους μέλλει. Εσείς το επάθατε ωσάν τα σαλιγκάρια, και ο Θεός να σας προφθάση με το έλεός του και να σας δώση την γνώσιν σας. Το ζήτημα οπού μού προβάλλετε, δια να έβγητε από τοιούτον κίνδυνον σας γίνεται. Όμως θελω να μού δώσετε έναν κεφίλην σίγουρον, οπού ύστερον να μην σας μείνη λόγος.

Καρελιώτες! Χωρίς να σας περάση παραμικρά υποψία, εβγάτε από όλα τα χωρία οι γεροντότεροι να ομιλήσωμεν ολίγον, και αν δεν σας αρέσουν τα λόγια μας, γυρίζετε εις τον Κάλαμον και ακολουθάτε το τραγούδι σας. Ειδέ και τρέχετε εις τον ίδιον, άλλο γράμμα μην καρτερείτε, ούτε και λόγους μού μένει δια να ειπώ των αφεντάδων δια εσάς. Είπετε και αυτηνών οπού σας λεν κάθε εναντίον. Όταν δεν είναι Τούρκοι εις τα μέρη μας , τότε δείχνουν την φαττούραν τους, τώρα τι ετρύπωσαν αυτού εις τα νησιά; Για, εδώ είναι Τούρκοι, δεν εβγαίνουν νας μας διώξουν. Ο θεός να τους το πληρώση με το κακόν οπού κάνουν με την γλώσσαν τους, και έμειναν γυμνοί οι τόποι μας από ημάς και θα πλακώσουν η Αρβανιτία, να τα χάσωμεν δια πάντα. Σας λέγω και τούτο. Η απόφασις του Βεζύρη είναι ετούτη: εις πέντε ημέρες όποιος έβγη από εσάς, έχει το έλεος της βασιλείας και τον τόπον του. Από τότε όμως κι μπροστά ας κυβερνηθή όπως γνωρίζει ο καθείς δια το συμφέρον του.

Υγιαίνετε!

Εσύ Παπαδάτη, οπού μού έγινες βεκίλης του κόσμου, πού είναι ο αδελφός σου; Οι Τούρκοι τον εσκότωσαν, οι σύντροφοί σου; Σ΄ ερωτώ να μ΄ αποκριθής, αγκαλά, όσα δεν σώνει το κεφάλι σου, σου τα διορθώνει ο εξάδελφός σου. Το γράμμα σου το φυλάγω, φυλάγετε και σεις το εδικόν μου, και με το ύστερον το γνωρίζετε το λάθος πού είναι».

Για την κατανόηση του κειμένου της επιστολής, η οποία, όπως καταδεικνύεται από το ύφος, εγράφη υπό το κράτος πλήρους σύγχυσης, ενοχών, αλλά και συνέχισης της ατιμωτικής πράξης του, παραθέτω τις ακόλουθες σημειώσεις – διευκρινίσεις:

Πρώτον, με έκπληξη βλέπω ότι ο Βαρνακιώτης χρησιμοποιεί στο κείμενο τη λέξη «τεξεράτι», την οποία έτσι ακριβώς λένε και οι Ριμένοι (Ελληνόβλαχοι) της Ακαρνανίας και σημαίνει «συμφορά», «καταστροφή»!

Δεύτερον, ο Ρούμελη- Βαλεσής είναι οθωμανικός διοικητικός τίτλος και αναφέρεται στον Κιουταχή.

Τρίτον, o “Βεκίλης” ήταν πολιτικό και θρησκευτικό αξίωμα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Το πολιτικό αυτό αξίωμα έφεραν οι υπουργοί και ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι με την έννοια του αναγνωρισμένου πληρεξούσιου. Το θρησκευτικό αξίωμα έφερε ο Mέγας Πρωτοσύγκελος του Πατριαρχείου. Η λέξη είναι αραβοτουρκική . Ως θεσμός φέρεται ν΄ αναδείχθηκε επί τουρκοκρατίας στην Πελοπόννησο, τον αποκαλούμενο τότε Μοριά, μετά το 1717, αρχικά με τον χαρακτήρα «όμηρος πίστεως» και εγγυητής δημογερόντων, έναντι της Υψηλής Πύλης, ο οποίος και στέλνονταν στη Κωνσταντινούπολη. Κατά τις διάφορες εξεγέρσεις των Ελλήνων οι πρώτοι που θανατώνονταν στην Κωνσταντινούπολη ήταν οι Βεκίληδες όπως π.χ. ο Παλαιολόγος Τροπαίων που απαγχονίστηκε στα Ορλωφικά.

Τέταρτον, η λέξη «κεφίλης» είναι ελληνική μεσαιωνική (τουρκική kefil -αραβική) και σημαίνει «εγγυητής».

Πέμπτον, η λέξη «φατούρα» είναι λευκαδίτικη και σημαίνει εργασία, κατασκευή, ωραιοποίηση.

Έκτον, επίσης, ο Βαρνακιώτης, με την αναφορά του σε «σαλιγκάρια» και «τραγούδια» των πολιορκημένων υπερασπιστών του Καλάμου, δείχνει ότι γνωρίζει τον μύθο του Αισώπου με τον τίτλο «Κοχλίαι» με τη φράση «των οικιών υμών εμπιμπραμένων αυτοί άδετε;», που είπε ένα παιδί στα σαλιγκάρια όταν τα άκουσε να τσιρίζουν πάνω στη φωτιά! Αυτό εννοούσε ο Βαρνακιώτης όταν συμβουλεύει τους πολιορκημένους («πυρπολημένους») υπερασπιστές του Καλάμου να παραδοθούν (για το καλό τους!!!) εντός πέντε ημερών, διαφορετικά να συνεχίσουν να άδουν, όπως τα σαλιγκάρια πάνω στη φωτιά!!!

Το βιβλίο μου ολοκληρώνεται με ένα, τελευταίο, έγγραφο, στο οποίο γίνεται αναφορά και στον Βαρνακιώτη ως... «καταζητούμενο»! Πρόκειται για το έγγραφο, με ημερομηνία 26 Ιουνίου 1826 από το Ναύπλιο, που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη (αρχείο Ρώμα, αριθμός 6790), με το οποίο οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Α. και Κ. Μεταξάς ζητούν από τον Χ. Ζαχαριάδη πληροφορίες, οι οποίες φανερώνουν την αγωνία των υπευθύνων της διοίκησης του αγώνα για την περιοχή της Ακαρνανίας. Συγκεκριμένα, στο έγγραφο ζητείται, μεταξύ άλλων, από τον:

«Κο Λέλη, άμα φθάσας εις Κάλαμον, πρέπει με κάθε τρόπον να πληροφορηθή περί των ακολούθων:

1. Εάν οι Τούρκοι είναι εις το Ξηρόμερον και πόσοι και εις ποία μέρη.

2. Πού ευρίσκεται ο Βαρνακιώτης και με ποίαν δύναμιν.

3. Εάν το Λεσίνι είναι αφύλακτον ή από πόσους φυλάττεται.

4. Εάν επήγαν Ξηρομερίται και επροσκύνησαν και πόσοι και από ποία χωρία.

5. Εάν εις τον Βάλτον είναι κανέν σώμα εχθρικόν ή εις Καρβασαράν ή αλλού και ως πόσοι είναι.

6. Πόσον σώμα εχθρικόν ευρίσκεται εις την Βόνιτσαν και πόσον εις την Πρέβεζαν και Άρταν και ποίος είναι αρχηγός;

7. Εάν εις το Βραχώρι και Ζαπάντι είναι εχθροί και ως πόσοι…»

Συντριπτικά στοιχεία από βιβλιαράκι – ποίημα του 1824.

Χωρίς υπερβολή μπορώ να επισημάνω ότι αργότερα, συνεχίζοντας την έρευνά μου, διαπίστωσα ότι όλα σχεδόν τα πρόσωπα και τα γεγονότα που παρουσιάζονται στα αρχειακά έγγραφα του βιβλίου μου, επιβεβαιώνονται από ένα βιβλιαράκι (24 σελίδες) που βρήκα πριν από δέκα χρόνια (στην ίδια μορφή με το πρωτότυπο) με τίτλο «Ιστορία της Δυτικής Ελλάδος - Ποίημα απλούν», το οποίο εκδόθηκε στο Μεσολόγγι το 1824 από το τυπογραφείο Δημητρίου Μεσθενέως.

Πρόκειται για ένα βιβλιαράκι που παρουσιάζει σε δεκαπεντασύλλαβους στίχους δύο σημαντικά πολεμικά γεγονότα στην περιοχή μας. Συγκεκριμένα, όπως αναγράφεται στο εξώφυλλο «το απλούν αυτό ποίημα» περιέχει:

«Πρώτον την εκστρατείαν του Ομέρ πασά, Ρεσίτ πασά, Ισούφ πασά και Ισμαήλ πασά εναντίον της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, τον αποκλεισμό του Μεσολογγίου και, τέλος, την καταστροφήν των Τούρκων, ήτις συνέβη κατά το 1822, Οκτώβριον 20 και διελύθη Δεκέμβριον 31.

Δεύτερον, την εκστρατείαν του Σκόνδρα και του Ομέρ πασά εναντίον της ίδιας Επαρχίας, και τον αποκλεισμόν του Ανατωλικού, όστις συνέβη κατά το 1823, Οκτώβριον 5 και διελύθη Νοέμβριον 20».

Στα δύο αυτά ποιήματα, τα οποία έγραψε ο «πατριώτης», όπως αυτοχαρακτηρίζεται, Σπυρίδων Παιδάκος, ο Βαρνακιώτης αναφέρεται σε πέντε σελίδες με διάφορους μειωτικούς χαρακτηρισμούς, όπως «Τουρκοβαρνακιώτης», «διάβολος», «Ιούδας», «προδότης», «αντίχριστος», «Τουρκογιωργάκης», «αγαρηνών υπέρμαχος», «χριστιανών προδότης». Από τις σελίδες αυτές παραθέτω τους σχετικούς αντίστοιχους στίχους:

Σελίδα 3:

-«Κονδύλι αποφάσισα στην δεξιάν να πιάσω

τον πόλεμον Μεσολογγιού δια να περιγράψω.

Όταν κινήθ ΄ ο Μερ Πασά, Ρεσίτ Πασάς μαζή του,

με αρβανήτες διαλεκτούς, όλους στην θέλησή του,

τους άφησε κι απέρασαν ο Τουρκοβαρνακιώτης,

διάβολος, αντίχριστος, Ιούδας ο προδώτης.

Γιατί ήταν διάβολος μέσα του φωλευμένος

κι ο Πρίγκιπας (Σημείωση: ο Μαυροκορδάτος) δεν ήξευρε, δεν ήταν πεπεισμένος.

Και έλεγεν ότι’ είν΄ πιστός και πρώτος πατριώτης

κι αυτός ήτον διάβολος, επίβουλος, προδώτης.

Μη το βαστάξη ο Ουρανός, η Γη μην υπομείνη

στην προδοσιάν όπου έκαμεν αυτός την ώρα ΄κείνη.

Να είχε ρίψη αστραπή και να τον κατακαύση,

στην προδοσιάν οπού έκαμεν και ποιος να μην κλαύση;

Επρόδωσε τ΄ αδέλφια του, όλους τους ειδικούς του,

κανένας δεν τους ήξευρε τους υπολογισμούς του.

Επρόδωσε το Κάρελι, Ξηρόμερον και Βάλτο,

να ξολοθρεύση επάσχιζε το Γένος απ’ τον πάτο.

Όλους τους επροσκύνησε, τους επανωζυγίτας,

αι δύο χώραι έμειναν με τους κατωζυγίτας.

’’Όταν απέρασεν η Τουρκιά κι ήλθαν εις το Λουτράκι,

οι Βαλτινοί ετρύπωσαν στον Βάλτο σαν βαθράκοι,

ο δε προδώτης , το σκυλί, έκαμε πώς δεν ξεύρει,

στρατεύματα διαλεκτά, πρόσταξε και συνάζει

κι έτρεξεν νομίζωντας πως είν΄ ομονοιασμένοι,

δεν ήξευρε πως το σκυλί την είχε οργανισμένη.

Σελίδα 4:

… Επρόσμενε τον Μερ πασά με δύναμιν μεγάλην

να γινη το ποθούμενον ΄κείνο που είχε ταμένον

το πώς όλον το Κάρελι ήταν προσκυνημένον.

Δεν ήταν τούτος μοναχός, είχε κι άλους μαζή του.

Φαίνεται πως τους έσυρεν κι αυτούς στην θέλησίν του.

Ο Γώγος από χρείαν του, κι ο Ράγκος για τιμήν του,

κι ο Ίσκ΄ Ανδρέας τόκαμεν χωρίς την όρεξίν του.

Έπειτα μετενόησαν, ήλθαν στον εαυτόν τους

και ευκαιρία πρόσμεναν ναυρούν το μισεμόν του.

Πλην έκαμαν την τέχνην τους, ως κάλλιστοι ευεργέταις,

το στράτευμά τους σκόρπισαν, τους έβγαλαν ως κλέπταις.

Ακολουθούσαν την Τουρκιά, παντού σε όλα τα μέρη

με έγνοια και προσοχή, με τ΄άρματα στο χέρι.

Άλλος δεν είχε στράτευμα, μόνο απ΄ τον προδώτη,

εκείνον τον αντίχριστον, Γιωργάκη Βαρνακιώτη.

Και τότε γράφει μια γραφήν σ΄ όλους το φανερώνει:

Μόνον να προσκυνήσετε σήμερον την Τουρκία,

κι εγώ σας λέγω αληθώς πως δεν έχομεν χρεία…»

Σελίδα 7:

…Εστάλθ΄ από τον Μερ πασά δια να συνομιλήση,

ίσως τον Μάρκον Μπότζαρην δια να προσκυνήση.

Κ’ ο Μάρκος ωσάν φρόνιμος του δίνει το μαντάτο,

αν είναι δια μόνος μου δεν κάμω αυτό το φάτο.

Εγώ δεν γίνομ’ άπιστος, δεν κάμνω τον προδώτη,

δεν αγαπώ τα πλούτη σας , ωσάν τον Βαρνακιώτη…

Σελίδα 11:

Ράγκος κι Ανδρέας έμαθον τον ερχομόν του Μπέη

στο Δραγαμέστο έτρεξαν κι άλλοι Καπετανέοι.

Εζήτησαν συγχώρησιν και να τους συμπαθήση,

να γράψη και του Πρίγκιπα και να τους συγχωρήση.

Αφού τους εσυγχώρησε, τους λέγει συναχθήτε,

δείξετε την ανδρείαν σας και την εμπιστοσύνη,

ελπίζομεν από την Τουρκιά κανένας δεν θα μείνη.

Έναν δεν εκαταπάπησαν για να μετανοήση,

ελπίζω ο διάβολος πως θα του κάμη κρίση,

τον Βαρνακιώτη, το σκυλί, δεν τ΄ άλλαξαν την γνώμη,

ο άπιστος ευρίσκεται με τους εχθρούς ακόμη.

Το Μερ πασά εσυμβούλευσε, του λέγ΄ αυτήν την ώραν

το στράτευμά σου σύναξε και φύγ’ από την χώραν.

Ότι σε περικύκλωσε στράτευμα των Ελλήνων,

των κακοτρόπων άπιστων, αποστατών εκείνων.

Ο Οδυσσέας έρχεται με έξ επτά χιλιάδες,

μα τον Σουλτάνον, σας μιλώ, ακούσθε με, πασάδες.

Σάββατον το αποβραδύ, ήτον η ώρ΄ εκείνη

ως τ’ άκουσεν ο Μερ πασάς, όλος φαρμάκι πίνει…

Οι πληροφορίες από τις προξενικές εκθέσεις του William Meyer.

Όπως ήδη ανέφερα στην αρχή του σημειώματος αυτού, οι αρχικές υποψίες μου για την προδοσία του Βαρνακιώτη, όπως παρουσιάσθηκαν στο βιβλίο μου που κυκλοφόρησε πριν από πενήντα χρόνια, ενισχύονταν συνεχώς από στοιχεία που εντόπιζε η επίμονη έρευνά μου στη συνέχεια. Σε αυτά προσθέτω τώρα και τις πληροφορίες από τις προξενικές εκθέσεις του William Meyer, οι οποίες επιβεβαιώνουν όλα όσα αναφέρονται στα παραπάνω έγγραφα και οι οποίες είναι εν συντομία οι ακόλουθες:

1. Έκθεση William Meyer από την Πρέβεζα προς Adam, 24 Ιουλίου/5 Αυγούστου 1822 (C.O. 136/448/420-421): Από την έκθεση αυτή προκύπτει, μεταξύ άλλων, η πληροφορία για «φημολογούμενη συνεννόηση Ομέρ Πασά – Βαρνακιώτη»!

2. Έκθεση William Meyer από Άρτα προς Adam (Κέρκυρα) 15/27 Σεπτεμβρίου 1822 ((C.O. 136/448/391-394): Στην έκθεση αυτή υπάρχει, μεταξύ άλλων, η πληροφορία ότι «ο Γώγος, ο Βαρνακιώτης, ο Ράγκος και άλλοι δηλώνουν υποταγή στον Ομέρ Πασά».

3. Έκθεση William Meyer από την Πρέβεζα προς Temple (Λευκάδα), 21 Σεπτεμβρίου/3 Οκτωβρίου 1822, ( C.O. 136/448/399-400): Στην έκθεση αυτή αναφέρεται ότι τη στιγμή που οι Τούρκοι σχεδιάζουν την καταστολή της επανάστασης στην Ακαρνανία, ο «Βαρνακιώτης δηλώνει υποταγή»!

4. Έκθεση William Meyer από την Πρέβεζα προς Adam (Κέρκυρα), 22 Σεπτεμβρίου/4 Οκτωβρίου 1822, ( C.O. 136/448/401-403): Στην έκθεση αυτή αναφέρεται ότι, ενώ ο Μεχμέτ Πασάς και ο Ομέρ Πασάς καταρτίζουν σχέδιο για την καταστολή της επανάστασης στην Ακαρνανία, «ο Βαρνακιώτης μεταφέρει στους Ακαρνάνες τουρκικές προτάσεις για συνθηκολόγηση…»

5. Έκθεση William Meyer από Πρέβεζα προς Adam (Κέρκυρα), 22 Οκτωβρίου 1822, (C.O. 136/448/472-473): Η έκθεση αυτή μας πληροφορεί ότι τότε «όλοι οι οπλαρχηγοί της Βόρειας Ακαρνανίας, πλην του Τσόγκα, έχουν συνθηκολογήσει»!

6. Έκθεση William Meyer από Πρέβεζα προς Hankey (Κέρκυρα), 19/31 Οκτωβρίου 1822, (C.O. 136/448/456-459): Η έκθεση αυτή αναφέρει ότι τη στιγμή που οι τουρκικές δυνάμεις προελαύνουν προς το Μεσολόγγι (εκεί βρίσκονται 6.000 άνδρες) και έγινε η σύγκρουσή τους στο Κεφαλόβρυσο με τους επαναστάτες γύρω στις 11/23 Οκτωβρίου 1822, ο Βαρνακιώτης δηλώνει υποταγή, η οποία «από τους επαναστάτες κρίνεται ως προδοτική»!

Από την παράθεση των πληροφοριών των εκθέσεων αυτών προκύπτουν οι ακόλουθες διαπιστώσεις:

Πρώτον, ενώ οι προξενικές εκθέσεις άρχισαν να αποστέλλονται από τον Ιανουάριο του 1822, ο Βαρνακιώτης εμφανίζεται μόνο κατά την περίοδο Ιουλίου – Οκτωβρίου του 1822 και μάλιστα μόνο ως «προδότης»!

Δεύτερον, στις ίδιες εκθέσεις αναφέρεται απλώς, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ότι δήλωσαν υποταγή κι άλλοι οπλαρχηγοί, ενώ ο Βαρνακιώτης κατονομάζεται σε όλες σχεδόν ρητώς και κατηγορηματικώς!

Οι μαρτυρίες του Δήμου Τσέλιου.

Σημαντικές είναι και οι πληροφορίες που περιέχουν οι δύο διασωθείσες σελίδες από τα «Απομνημονεύματα» του οπλαρχηγού Δήμου Τσέλιου, που ανάρτησε ο ποιοτικός σε ενημέρωση ιστότοπος agriniomemories.blogsopot.com, στην πολύ ενδιαφέρουσα σελίδα του «Αγρίνιο, Γλυκές Μνήμες» στις 26 Μαρτίου του 2021.

Υπενθυμίζω ότι ο Δήµος Τσέλιος, ο οποίος γεννήθηκε στο Σπαρτοχώρι του Μεγανησίου της Λευκάδας το 1785, αλλά και με ρίζες από την Ακαρνανία (το πραγματικό οικογενειακό όνομά του ήταν Δήμος Φερεντίνος), θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς του ’21 και ήταν από τους πρώτους που πήρε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του Αγώνα στη δυτική Ελλάδα.

Όπως αναφέρει ο παραπάνω ιστότοπος, ο Δήμος Τσέλιος υπαγόρευσε τα απομνημονεύματά του στον Γεώργιο Τερτσέτη, αλλά τα χειρόγραφα καταστράφηκαν κατά τη σεισμοπυρκαγιά του 1953 στη Ζάκυνθο. Σώθηκαν μόλις δύο σελίδες, όπου αναφέρεται και στον Βαρνακιώτη με όχι και τα καλύτερα λόγια. Από το κείμενο του παραπάνω ιστότοπου παραθέτω ένα σχετικό απόσπασμα που αναφέρεται στον Βαρνακιώτη:

«…Τὸν χειμώνα ἐκαθήμεθα εἰς ἕνα λιτρουβειὸ εἰς τὸ Μεγανήσι μὲ τὸν Καραϊσκάκη καὶ Ὀδυσσέα. Ὁ Καραϊσκάκης μοῦ εἶπε διὰ τὴν Ἑταιρείαν, ὅτι θὰ γίνει τὴν ἄνοιξιν. Ἡ φαμελιά μου ἦτον εἰς τὸ Μεγανήσι. Ἐβγῆκα ἔξω. Ἐβγήκαμεν ἔξω. Ἀνταμωθήκαμεν εἰς τὴ Βόνιτζα. Ὁ Ὀδυσσέας ἐτράβηξε διὰ τὴν Λεβαδιά. Ἐγὼ ἔμεινα, εἶχα τὰ ζευγάρια μου. Ἀνταμωθήκαμε πρὶν τὴ Λαμπρὴ μὲ τοὺς προεστοὺς τοῦ Κάραλη, Γιωργάκης… Χρηστάκης Στάϊκος, Μεγαπάνος, Τζόγκας, Βαρνακιώτης. Εἴπαμε νὰ βαρέσομε τοὺς Τούρκους μεγαλοβδόμαδο. Ὁ Βαρνακιώτης δὲν ἤθελε νὰ σηκωθεῖ. Ὁμιλήσαμεν εἰς τὸ Ζευγαράκι ἀνάμεσα στὴν Κατούνα καὶ τὸ Λουτράκι. Ὁ Βαρνακιώτης σήμερο καὶ αὔριο. Ἦρθε ὁ Πράσινος, ἀπόστολος ἀπὸ τὴν Βλαχιάν, ἦλθε σ᾿ ἐμᾶς. Ἡμεῖς τότε ξαφριζόμεθα. Μᾶς ἔστερναν μπαρούτι (μεγάλη Σαρακοστὴ) στὸ ἀκροθαλάσσιο.

Ὁ Βαρνακιώτης ἐχασομέραε, δὲν ἀσηκώθη καὶ ἀργοπορώντας δὲν ἐπιάσαμε τὸ Μακρυνόρι. Οἱ ἄνθρωποι τοῦ Βαρνακιώτη ἐσκότωσαν μερικοὺς ἀνθρώπους εἰς τὸ Ρίβιο. Ὁ Πράσινος ἐβίαζε. Εἶπε τοῦ Βαρνακιώτη: Θὰ σὲ σκοτώσει τὸ ἔθνος. Ἐμεῖς ἐπήγαμεν νὰ βαρέσομε τοὺς Τούρκους εἰς τὴν Βόνιτζα. Ὁ Νικολὸ Μπουρδάρας ἐπῆγε εἰς τὸ κάστρο τῆς Πλαγιᾶς. Ἕνας Σουλιώτης μπάζει τοὺς χριστιανοὺς εἰς τὸ κάστρο, σκοτώνουν τὸν ἀνώτερο Τοῦρκο. Ἐγίνονταν τὴν ἄνοιξιν αὐτά».

Καταπέλτης ο Ανδρέας Κάλβος.

Ακόμα, λοιπόν, και ο Ανδρέας Κάλβος στιγμάτισε τις ατιμωτικές πράξεις του Βαρνακιώτη με την Ένατη Ωδή του, με τίτλο «Εις τον προδότην», η οποία έχει ως εξής:

Εγύρισε τες πλάτες του·

φεύγει, φεύγει ο προδότης·

αλαμπή σέρνει τ’ άρματα

φαρμακερά, το στήθος του

έγινεν άδης.

Τον σταυρόν και τους Έλληνας

άφησ’ οπίσω, εξάπλωσεν

αδελφικώς την χείρα του

στους Τούρκους, κι επροσκύνησε

βάρβαρον νόμον.

Τον συντροφεύει ολόμαυρον

μέγα εναέριον σύγνεφον·

κρέμεται ακόμα ατίνακτον

αστροπελέκι επάνω του,

κι άγρυπνος μοίρα.

Ω Βαρνακιώτη· τρέχεις,

και ο κτύπος των ποδών σου

αντιβομβεί, ωσάν να ’τρεχες

επί τον κούφιον θόλον

βαθείας αβύσσου.

Αν κοπιασμένος πέσεις

ν’ αναπαυθείς στα χόρτα,

η τιμωρός συνείδησις

με σε πλαγιάζει αλλάζουσα

τα χόρτα εις δράκοντας.

Το φως εσύ αποφεύγεις

της ημέρας, φοβούμενος

μήπως των προδομένων

ανθρώπων σε ξανοίξουσιν

οι μακραί σπάθαι.

Κράζεις την νύκτα, κι έρχεται·

αλλά εις το σκότος μέσα

τυλιγμένους φαντάζεσαι

εχθρούς αρματωμένους,

και ως άφρων μένεις.

Αν μαυροφορεμένης

χήρας, αν βρέφους θρήνον

ορφανικόν ακούσεις,

τρέμεις, και το ποτήρι σου

πέφτει σχισμένον.

Αν της χαράς τον γέλωτα

ιδείς εις φιλικόν

δείπνον περιπετώμενον,

απ’ ίδρωτα θανάτου

στάζουν τα φρύδια σου.

Ω, ποίαν ζωήν ηγόρασες

προδότα Βαρνακιώτη!

και τί έλπιζες; το θείον

διά τους ομοίους σου τέτοια

δώρα ετοιμάζει.

Αν ήθελες χρυσάφι—

πολύν εις τας βαρβάρους

αγαρηνάς σκηνάς

με το σπαθί εις το χέρι

εύρισκες πλούτον.

Πληγωμένος απ’ ύβριν

Ελληνικών στομάτων

αν ήθελες εκδίκησιν—

η καλυτέρα εκδίκησις

είναι η συμπάθεια.

Μέγα, λαμπρόν εάν ήθελες

όνομα, και περνώντας

εσύ κάθε οφθαλμός

με θαυμασμόν να στρέφεται

παρατηρώντάς σε

Σφαλερόν δρόμον, άθλιε,

εδιάλεξας· οι Έλληνες

που επρόδωσας θαυμάζονται

από την οικουμένην

κι ήρωες καλούνται.

Και καταφρονημένος

Ο Βαρνακιώτης έγινε.—

Γύρευε από την μοίραν σου

κρυπτόν να σου χαρίσει

τάφον εις όλους.

Σύντομο βιογραφικό.

Από τη Βικιπαίδεια παραθέτω τα ακόλουθα βιογραφικά στοιχεία για τον Γεώργιο Βαρνακιώτη:

Ο Γεώργιος Βαρνακιώτης (1778 - 1842) ήταν Έλληνας οπλαρχηγός από τη Ρούμελη με πολλές πρωτοβουλίες στις πλαστές διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους τα αποκαλούμενα τότε «καπάκια». Η ανάμειξή του αυτή έδωσε πολλές λαβές να διχασθούν οι γνώμες των ιστορικών εκείνης της εποχής στο πρόσωπο του. Ακόμα και ο Κάλβος προκειμένου να περιγράψει το βάρος της συνείδησης για ατιμωτικές πράξεις συνέταξε την ενάτη ωδή.

Γεννήθηκε στον Βάρνακα της Ακαρνανίας το 1778 ή 1779. Η καταγωγή του ήταν από επιφανή οικογένεια της Δυτικής Ελλάδας. Πατέρας του ήταν ο καπετάν Νικολός του Ξηρομέρου, παππούς του ο αρματολός Γιάννος.

Ξεκίνησε τον αγώνα εναντίον των Τούρκων πολύ πιο πριν από την έναρξη της επανάστασης. Έλαβε μέρος στις μάχες του Γαρδικίου και Μπερακίου. Με την έναρξη της επανάστασης η Γερουσία του Βραχωρίου (Αγρίνιο) κατονόμασε τον Βαρνακιώτη «Στρατηγό της Δυτικής Ελλάδας», ενώ συγχρόνως διόρισε χιλίαρχους στην υπηρεσία του τους διασημότερους πολέμαρχους της Στερεάς Ελλάδας.

Εξόρμησε αμέσως κατά των τουρκικών στρατοπέδων. Ο αδερφός του Γιώτης πήγε με τετρακόσιους Ακαρνάνες στο Αγρίνιο, όπου ενισχυμένος και με άλλους οπλαρχηγούς χτύπησε τους Τούρκους. Ο Γεώργιος δε, όρμησε προς το Μακρυνόρος, όπου διέκοψε τη συγκοινωνία των εχθρών και σύντριψε τις φάλαγγες των Τούρκων. Μέσα σε λίγες μέρες ελευθερώθηκε το Αγρίνιο.

Λέγεται ότι συνοδευόταν πάντοτε από κουστωδία γυναικών, τις οποίες κάποιος ιστορικός αποκαλεί "παλλακίδες", άλλος όμως ισχυρίζεται ότι μόνο μία γυναίκα ήταν η ερωμένη του, ενώ οι άλλες ήταν σωματοφυλακή και υπηρετικό προσωπικό! Το 1823 ως ερωμένη του αναφέρεται και η Ρίνα η Κουτσουμποπούλα, η οποία περιγράφεται ως αντάρτισσα ζωσμένη με φυσεκλίκια.

Μετά τη συντριβή στη Μάχη του Πέτα ο Βαρνακιώτης αποφασισμένος να καθυστερήσει τον Κιουταχή κατέλαβε με τι λιγοστές δυνάμεις του τη ράχη του Προφήτη Ηλία απέναντι στον Αετό Ξερομέρου, από όπου υποχρεωτικά θα περνούσε ο τουρκικός στρατός. Η μάχη κράτησε έξι ώρες και κατέληξε με νίκη του Βαρνακιώτη. Το αξιοπερίεργο είναι ότι μετά από λίγες μέρες ο Βαρνακιώτης εντάσσεται στις τουρκικές δυνάμεις, δίπλα μάλιστα στον Ομέρ Βρυώνη, γνωστό του από τις παλιές επιχειρήσεις εναντίον του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. [Η διαβολή και το μπαξίσι, κατά τον Βικτόρ Μπεράρ είναι τούρκικα πράγματα, όπως αναφέρει στο οδοιπορικό του].

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος με τον οποίο αρχικά συνεργάστηκε μαζί του, τον θεωρούσε σ΄ όλη του τη ζωή προδότη. Στα χρόνια του Καποδίστρια (1830) αποκαταστάθηκε και του απονεμήθηκε ο βαθμός του χιλιάρχου.

Σημείωση δική μου: Όπως θα διαπιστώσουν οι φίλες αναγνώστριες και φίλοι αναγνώστες, οι τελευταίες επισημάνσεις στο βιογραφικό επιβεβαιώνονται σχεδόν πλήρως από τα συντριπτικά στοιχεία που παραθέτω στο σημείωμα ιδιαίτερα μετά την «εξαφάνισή» του από τις 4 Ιουλίου του 1822, όταν συνετρίβησαν στο Πέτα οι ελληνικές και φιλελληνικές δυνάμεις.

Επίσης, θα ήθελα να σχολιάσω και τη λεπτομέρεια του βιογραφικού για τις «παλλακίδες» του, υπενθυμίζοντας τη γνωστή γαλλική (έχει γίνει διεθνής) έκφραση «σερσέ λα φάμ» (cherchez la femme) που σημαίνει «αναζητήστε τη γυναίκα».

Υπενθυμίζω ότι η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται κυρίως στο χαρακτηρισμό περίεργων γεγονότων ή συμπεριφοράς ανθρώπων αιτία των οποίων είναι κάποια γυναίκα (σύζυγος, ερωμένη, ή παράνομη σχέση κ.λπ.), που αφήνεται εύκολα να εννοηθεί χωρίς όμως να κατονομάζεται. Η έκφραση αυτή στο λογοτεχνικό χώρο φέρεται να χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Αλέξανδρο Δουμά στο μυθιστόρημά του «Οι Μοϊκανοί των Παρισίων» το 1854.

Μήπως, λοιπόν, για τα τουρκικά γρόσια, τα οποία έπαιρνε, ως «προδότης» ο Βαρνακιώτης, πρέπει να «αναζητήσουμε τη γυναίκα»;