Φυτεύοντας το δάσος της θάλασσας στους Λειψούς.

Εικόνες από την «αναδάσωση» των λιβαδιών Ποσειδωνίας.

Πηγή: https://www.kathimerini.gr

07.12.2023 • 14:48

Του Βασίλη Ανδριανόπουλου.

Φωτογραφίες: Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»

Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» εφάρμοσε την πρωτοποριακή μέθοδο της εμφύτευσης σπόρων, προκειμένου να προχωρήσει στην «αναδάσωση» του πλέον σημαντικού θαλάσσιου οικοσυστήματος: των λιβαδιών.

Δύτες κουβαλούν βλαστούς που έχουν αναπτυχθεί σε εργαστηριακές συνθήκες και τους φυτεύουν στον βυθό. Στόχος να θεριέψει και πάλι «το δάσος της θάλασσας». Ακούγεται σαν σκηνή από κάποιο ντοκιμαντέρ με χρονική αναφορά στο απώτατο μέλλον. Κι όμως συνέβη στην Ελλάδα. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας, το πλέον σημαντικό οικοσύστημα της Μεσογείου, έχει εξαφανιστεί κατά τουλάχιστον ένα τρίτο τις τελευταίες δεκαετίες. Μπροστά σε αυτή την ανυπολόγιστη καταστροφή για το θαλάσσιο οικοσύστημα, το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» έχει αναλάβει δράση τα τελευταία χρόνια, προχωρώντας στη φύτευση λιβαδιών Ποσειδωνίας.

Συγκεντρώνοντας περισσότερους από 12.000 σπόρους από τη σπάνια περσινή καρποφορία των θαλάσσιων λιβαδιών, τους καλλιέργησε σε εργαστήριο κι έπειτα προχώρησε στην εμφύτευσή τους στο υπό δημιουργία Καταφύγιο Θαλάσσιας Ζωής Αιγαίου στους Λειψούς.

Το περασμένο καλοκαίρι, όμως, το «Αρχιπέλαγος» προχώρησε το τολμηρό εγχείρημα ακόμη παρακάτω: συγκεντρώνοντας περισσότερους από 12.000 σπόρους από τη σπάνια περσινή καρποφορία των θαλάσσιων λιβαδιών, τους καλλιέργησε σε εργαστήριο κι έπειτα προχώρησε στην εμφύτευσή τους στο υπό δημιουργία Καταφύγιο Θαλάσσιας Ζωής Αιγαίου στους Λειψούς. Πρόκειται για μια μέθοδο που δεν είχε ξαναχρησιμοποιηθεί στο παρελθόν στην Ελλάδα, ενώ είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που έχει εφαρμοστεί και σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα αποτελέσματα είναι ήδη θεαματικά, και το «Αρχιπέλαγος» ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον, προσδοκώντας ότι μπορεί να προχωρήσει σε αντίστοιχη εμφύτευση και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.

«Καταστροφή που οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα».

«Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, έχει καταστραφεί το 34% των θαλάσσιων λιβαδιών. Μια καταστροφή που οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η ανεξέλεγκτη αγκυροβολία, οι καταστροφικές πρακτικές αλιείας και η εντατική ιχθυοκαλλιέργεια κοντά σε λιβάδια Ποσειδωνίας».

Το «Αρχιπέλαγος» πραγματοποιεί δράσεις σχετικές με την προστασία των λιβαδιών Ποσειδωνίας εδώ και περίπου είκοσι χρόνια. Πρόκειται για μια πολύ ουσιαστική πρωτοβουλία, καθώς, όπως ανέφερε στην «Κ» η Αναστασία Μηλιού, διευθύντρια Ερευνας του Ινστιτούτου, «σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, έχει καταστραφεί το 34% των θαλάσσιων λιβαδιών. Μια καταστροφή που οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η ανεξέλεγκτη αγκυροβολία, οι καταστροφικές πρακτικές αλιείας και η εντατική ιχθυοκαλλιέργεια κοντά σε λιβάδια Ποσειδωνίας. Επομένως, θεωρώ ότι η έκταση της καταστροφής είναι πολύ μεγαλύτερη».

Πρέπει να προστατεύσεις με ιδιαίτερη φροντίδα το φυτό, που μεγαλώνει με πολύ αργούς ρυθμούς, περίπου έξι εκατοστά τον χρόνο. Απαιτείται πολύς κόπος και φροντίδα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Αυτή η δυσοίωνη εκτίμηση ήταν ο λόγος που το «Αρχιπέλαγος» έκρινε πως πρέπει «να σταματήσουμε να μετράμε μόνο την καταστροφή και να αρχίσουμε να εστιάζουμε στις λύσεις».

Μία από τις λύσεις του προβλήματος κρίθηκε πως αποτελεί η επαναφύτευση των λιβαδιών Ποσειδωνίας. Ένα εγχείρημα που μόνο ως εύκολο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. «Πρέπει να προστατεύσεις με ιδιαίτερη φροντίδα το φυτό, που μεγαλώνει με πολύ αργούς ρυθμούς, περίπου έξι εκατοστά τον χρόνο. Απαιτείται πολύς κόπος και φροντίδα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Εχουμε ξεκινήσει να πραγματοποιούμε εμφυτεύσεις εδώ και περίπου έξι χρόνια, αλλά γρήγορα συνειδητοποιήσαμε ότι πρέπει να αναπτύξουμε τεχνικές που θα μας επιτρέψουν να προβούμε σε εκτεταμένες εμφυτεύσεις σε πολλές περιοχές των ελληνικών θαλασσών και της Μεσογείου».

Συνεργασία με πανεπιστήμια.

Η ομάδα του Ινστιτούτου «Αρχιπέλαγος» καλλιέργησε τους σπόρους σε εργαστήριο κι έπειτα προχώρησε στην εμφύτευσή τους, στο υπό δημιουργία Καταφύγιο Θαλάσσιας Ζωής Αιγαίου στους Λειψούς.

Κάπως έτσι, το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» σε στενή συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες από δύο βρετανικά πανεπιστήμια, το Πανεπιστήμιο Essex και το University of the West of England, κατέληξε σε μια νέα καινοτόμο δράση φύτευσης μέσω της χρήσης σπόρων. Μια πρακτική που –εξαιτίας της σπανιότητας του φαινομένου τής τόσο έντονης καρποφορίας που παρατηρήθηκε την περασμένη άνοιξη–, εφαρμόζεται για πρώτη φορά στις ελληνικές θάλασσες, ενώ έχει εφαρμοστεί ελάχιστες φορές παγκοσμίως.

Ο τόπος που επιλέχθηκε για να ξεκινήσει αυτή η καινοτόμος πρωτοβουλία ήταν το υπό δημιουργία Καταφύγιο Θαλάσσιας Ζωής Αιγαίου στους Λειψούς, το οποίο, όταν ολοκληρωθεί, θα λειτουργεί ως κέντρο περίθαλψης για θαλάσσια θηλαστικά και χελώνες, αλλά και ως χώρος μόνιμης φιλοξενίας δελφινιών που ελευθερώνονται από την αιχμαλωσία.

Η μεταφορά στον υποβρύχιο κήπο.

Η καινοτόμος δράση φύτευσης μέσω της χρήσης σπόρων εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στις ελληνικές θάλασσες.

Το «Αρχιπέλαγος» συνήθως αξιοποιεί τα θραύσματα από τα λιβάδια Ποσειδωνίας, που έπειτα «ανακυκλώνουμε λίγο πριν καταστραφούν και τα φυτεύουμε σε ειδικό μέσο, προκειμένου να βγάλουν ρίζωμα και να είναι βιώσιμα. Την περασμένη άνοιξη παρατηρήσαμε στις ακτές και τις θάλασσες μια πολύ μεγάλη και σπάνια καρποφορία, με αποτέλεσμα να προχωρήσουμε στη συλλογή 12 χιλιάδων καρπών και σπόρων, οι οποίοι μεγάλωσαν σε εργαστήριο και στη συνέχεια φυτεύτηκαν στους υποβρύχιους κήπους».

Η συγκεκριμένη παγκοσμίως καινοτόμος δράση χρησιμοποιεί παράλληλα «διάφορες πειραματικές πρακτικές φυτεύσεις, ενώ είναι αντικείμενο επιστημονικών δημοσιεύσεων. Τα αποτελέσματα είναι πολύ καλά, αλλά συνεχίζουμε τις φυτεύσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Οι υποβρύχιοι κήποι χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση, καταγραφή και φροντίδα, ώστε να επιβιώσουν κατά τα πρώτα δύσκολα χρόνια της ανάπτυξής τους. Πρέπει να είμαστε στην περιοχή για να φροντίζουμε τον θαλάσσιο κήπο προκειμένου να μπορέσει να επιβιώσει».

Ακόμη και τώρα, κατά τους χειμερινούς μήνες, το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» συνεχίζει την «αναδάσωση» των λιβαδιών Ποσειδωνίας, με τον συνδυασμό αυτόνομης κατάδυσης αλλά και με τη χρήση καγιάκ από την ομάδα υποστήριξης. Επόμενος στόχος είναι οι εκτεταμένες μεταφυτεύσεις, «εφόσον όμως εναρμονιστεί το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, έτσι ώστε οι υποβρύχιοι κήποι να προστατεύονται από την άναρχη αγκυροβολία». Άλλωστε τα μέρη που θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο είναι πολλά.

«Απορροφούν 35 φορές περισσότερο άνθρακα σε σχέση με τα τροπικά δάση».

Το σημαντικό είναι «να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία των λιβαδιών Ποσειδωνίας, καθώς είναι το πιο σημαντικό οικοσύστημα που επιβιώνει στη Μεσόγειο, το οποίο συναντάται από τα ρηχά νερά έως τα 50 μέτρα βάθος. Δεν πρόκειται απλά για φύκη, αλλά για ένα ανώτερο είδος φυτού. Είναι το “δάσος” των θαλασσών μας. Είναι υπεύθυνο όχι μόνο για την καθαρότητα, αλλά και για την παραγωγικότητα των θαλασσών μας, αφού εκεί ζουν περισσότερα από τριακόσια είδη χλωρίδας και περισσότερα από χίλια είδη θαλάσσιων ζώων».

Μάλιστα, τα λιβάδια Ποσειδωνίας είναι τόσο ευεργετικά που «έχουν τη δυνατότητα να απορροφήσουν 35 φορές περισσότερο άνθρακα σε σχέση με τα τροπικά δάση». Επομένως, αποτελούν «έναν ανεκτίμητο σύμμαχο για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής».

Η άναρχη αγκυροβόληση είναι ο κυριότερος λόγος της καταστροφής των λιβαδιών Ποσειδωνίας.

Σε κάθε τουριστική σεζόν και στις δύο πλευρές του Αιγαίου έρχονται περίπου εκατό χιλιάδες σκάφη. Αυτό σηματοδοτεί μια ανυπολόγιστη καταστροφή για τα λιβάδια Ποσειδωνίας, η οποία σε μεγάλο βαθμό είναι μη αναστρέψιμη.

Η καταστροφή των λιβαδιών Ποσειδωνίας μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους, αλλά ο κυριότερος είναι η άναρχη αγκυροβόληση. Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με την κ. Μηλιού, «δεν εφαρμόζεται η ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, βάσει της οποίας θα έπρεπε να λαμβάνονται μέτρα αποτροπής της αγκυροβόλησης όπου υπάρχουν λιβάδια Ποσειδωνίας. Κάτι που συμβαίνει σε χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία και η Κροατία. Σε κάθε τουριστική σεζόν και στις δύο πλευρές του Αιγαίου έρχονται περίπου εκατό χιλιάδες σκάφη. Αυτό σηματοδοτεί μια ανυπολόγιστη καταστροφή για τα λιβάδια Ποσειδωνίας, η οποία σε μεγάλο βαθμό είναι μη αναστρέψιμη».

Είναι δεδομένο ότι «η συνεχιζόμενη καταστροφή των θαλάσσιων λιβαδιών στη Μεσόγειο δεν μπορεί να καλυφθεί μόνο μέσω νέων φυτεύσεων, αλλά αποτελεί ένα σημαντικό μέτρο προκειμένου να μπορέσουμε να καλύψουμε ένα μέρος της ζημίας η οποία προκαλείται από τον ανθρώπινο παράγοντα».

Άλλωστε, τα λιβάδια Ποσειδωνίας κινδυνεύουν και «από την παράνομη εγκατάσταση μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας που τοποθετούνται πάνω και γύρω τους». Όπως άλλωστε επισήμανε η κ. Μηλιού, τα λιβάδια Ποσειδωνίας, «πέρα από τον αργό φυσικό ρυθμό ανάκαμψης, έχουν να αντιμετωπίσουν μεταξύ άλλων την κλιματική αλλαγή. Ως αποτέλεσμα, είναι πολύ πιο δύσκολο να αποκατασταθούν σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες».