Ενας μύλος ξετροχάρης περιμένει...

Του κ. Χρήστου Κολοβού.
Ταξίαρχος ε.α - Δημ. Σύμβουλος Ξηρομέρου.

Φυτείες 22/5/2016

Προς: Δήμο Ξηρομέρου

- κ. Δήμαρχο

Κοιν: - κ. Αντιδημάρχους

- Τεχνική Υπηρεσία 

Επιστολή - Αίτηση.

κ. Δήμαρχε.

«Μα τα μνημεία που τάπανε πολιτισμό, έχουνε της ανάγκης τον ίδρω, κι όποιος τα σώνει σώνεται κι όποιος τ’ αφήνει χάνεται»*. 

Κάθε τόπος, κάθε Δήμος, κάθε περιοχή, έχει τα σημεία αναφοράς της. Αρχαία και νεώτερα μνημεία και κάστρα, μνημεία πολιτισμού και τουριστικά αξιοθέατα υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα χωριά του Δήμου μας.

Πρόσφατα, (8/12/2015), το Δ.Σ του Δημοτικού Λιμενικού Ταμείου Ξηρομέρου, ενέκρινε την κατασκευή νέου φάρου στο λιμάνι του Αστακού, σημείο κατατεθέν της πόλης. Έχουμε και εμείς στη Δημοτική Ενότητα Φυτειών, ανάμεσα στα χωριά μας Φυτείες και Παπαδάτο, ένα σημείο πολιτισμού και αναφοράς της περιοχής που είναι ο ανεμόμυλος.

Ο ανεμόμυλος Φυτειών, ένα απ' τα σημεία αναφοράς του ΒΑ Ξηρομερίτικου τοπίου και των χωριών Φυτειών και Παπαδάτου, κυλινδρόσχημη ψηφίδα ομορφιάς, πολιτισμού και παράδοσης ξεπροβάλλει στη κορυφή του λόφου (υψόμετρο 375 m) πάνω απ' τα τελευταία σπίτια του χωριού, σαν σιωπηλός μάρτυρας του μόχθου των κατοίκων μιας άλλης εποχής.

Το αγνάντεμα των γύρω από τις Φυτείες κοντινότερων αλλά και απόμακρων περιοχών είναι μαγευτικό. Από τον παλιό ανεμόμυλο, το αγνάντεμα καλύπτει περιστροφικά όλες τις περιοχές. Προς βόρεια αγγίζει τα βουνά Τζουμέρκα αλλά και τμήμα του Αμβρακικού κόλπου. Προς Δ-ΒΔ, πιάνει την οροσειρά των Ακαρνανικών βουνών. Προς νότια φτάνει μέχρι τις λιμνοθάλασσες του Αιτωλικού και του Μεσολογγίου και ανατολικά αγκαλιάζει το όρος Ζυγός, την πόλη και τη πεδιάδα του Αγρινίου με τον Αχελώο ποταμό και τις τέσσερις λίμνες. Τέλος η θέα ΒΑ, καλύπτει το τμήμα Αγρινίου - Αμφιλοχίας, την εθνική οδό Αγρινίου – Ιωαννίνων και την οροσειρά του Πεταλά.

Γράφει για τον ανεμόμυλο πέραν των άλλων, ο αγαπητός συγχωριανός και φίλος Γ. Παληγεώργος στο τεύχος Οκτ. Νοε. Δεκ. 2009, στα «Φυτειώτικα Νέα» του Συλλόγου Αποδήμων Φυτειωτών «Το Λιγοβίτσι».

«….Πρώτα στον ανεμόμυλο χαμογέλαε η αυγή και το τελευταίο χαιρέτημά της στον ανεμόμυλο άφηνε η μέρα. Στα χαμένα κατάστιχα του χρόνου βρίσκεται το σήκωμα του ανεμόμυλου. Ποιος νάξερε τάχα να μας πει, ποιος σήκωσε τον ανεμόμυλο και πότε. Τον ηύρανε κει που στέκεται γενιές και γενιές, και γενιές τον άφηκαν πίσω τους. Κι αυτός με τις πληγές που πήρε απ’ των καιρών τα δόντια, στέκεται να μας θωρεί καλοσυνάτα με τη θλίψη του πληγωμένου γίγαντα, του ευεργέτη. Και καρτερεί...

……Μα τα μνημεία που τάπανε πολιτισμό, έχουνε της ανάγκης τον ίδρω, κι όποιος τα σώνει σώνεται κι όποιος τ’ αφήνει χάνεται. Γιατί κι αυτές οι πέτρες ψάχνουν μέσα σε ερημιές λη- σμονημένων συμβόλων - σημαδιών, ανθρώπους οπόχουνε ψυχή. Μα τι μπορεί να γένει; θ’ αρωτήσεις. Μπορεί να ματαγένει ο Ανεμόμυλος στα σωστά του τα παλιά; Να ματασηκωθεί και ν’ ανασάνει; να μασήσει πάλαι η μυλόπετρα; Ο μέγας Κρητικός της πένας και της Οικουμένης είπε πως: «Ό,τι δεν συνέβη ποτέ, είναι ότι δεν ποθήσαμε αρκετά.»……

Οι ανεμόμυλοι εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τον 12ο με 13ο αιώνα. Η ομορφιά κι η λεβεντιά τους περιγράφηκε από περιηγητές, αποτυπώθηκε σε χαρακτικά∙ έκανε τον γύρο του κόσμου μέσα από χιλιάδες φωτογραφίες και καρτ- ποστάλ… (Για τον δικό μας ανεμόμυλο έχει αναφερθεί σχετικά το 1809, ένας από τους μεγαλύτερους περιηγητές της Ελλάδος, ο Άγγλος Μάρτιν – Ουίλλιαμ Λήκ). 

Αυτή η αξιοθαύμαστη εφεύρεση, προάγγελος της βιομηχανικής περιόδου και τρανό παράδειγμα οικολογικής σκέψης, εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την ανεξάντλητη ενέργεια του ανέμου για να εξασφαλίσει από τη δούλεψή της το πιο ποθητό απόκτημα στην καθημερινότητα όλων των ανθρώπων: το ψωμί!

Ο πλέον διαδεδομένος τύπος αλεστικού ανεμόμυλου, ήταν ο λεγόμενος ξετροχάρης μύλος ή κοινός πυργόμυλος. Ήταν κατά κανόνα πέτρινος, κυλινδρικού σχήματος, με κωνική - περιστρεφόμενη σύμφωνα με τη φορά του ανέμου- οροφή, και ψάθινο «καπέλο». Ολόλευκα τριγωνικά πανιά στηριγμένα σε τεράστιες αντένες έθεταν σε κίνηση ένα σύστημα ξύλινων αξόνων και τροχών, που με τη σειρά τους μετέφεραν τη δύναμη του αέρα στην πάνω μυλόπετρα (παναριά), η οποία περιστρεφόταν σε μια άλλη σταθερή (καταριά). Ανάμεσα στις δυο οριζόντιες μυλόπετρες το σιτάρι, το κριθάρι, το καλαμπόκι… συνθλίβονταν για να γίνουν αλεύρι, πολύτιμο προοίμιο τροφής.

Κατά κανόνα στεγάζονταν σε κυλινδρικά, πέτρινα, διώροφα κτίρια. Στον επάνω όροφο βρισκόταν ο άξονας και το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, ενώ στον κάτω όροφο γινόταν η άλεση και αποθήκευση των σιτηρών. Τα πτερύγιά τους ήταν πάνινα, 5 - 15 μέτρα σε μήκος και πλάτος το 1/5 του μήκους τους. Ένας ανεμόμυλος μπορούσε να αλέσει 20 -70 κιλά σιτηρών την ώρα, ανάλογα με την ένταση και τη φορά του ανέμου. Σήμερα οι περισσότεροι ανεμόμυλοι έχουν ερειπωθεί και διατηρούνται ελάχιστοι, κυρίως για τουριστικούς λόγους.

Η αποκατάσταση και επανάχρηση ενός «ξεχασμένου» δείγματος προβιομηχανικής αρχιτεκτονικής υψηλής ιστορικής και τεχνολογικής αξίας, ως δείγμα κοινωνικής ευθύνης του Δήμου, ενισχύει τη μετάδοση οικολογικής και περιβαλλοντικής συνείδησης στους δημότες μας και κυρίως στους νέους. Η αποκατάστασή του δεν είναι μόνο αισθητική αλλά και λειτουργική, θα μπορούσε να είναι ένα τουριστικό και εκπαιδευτικό αξιοθέατο, ένας πόλος έλξης των επισκεπτών της περιοχής, όπου ο κόσμος και ειδικά οι μαθητές της ευρύτερης περιοχής Δυτικής Ελλάδος θα μπορούσαν να μαθαίνουν τη λειτουργία για την παραγωγή όλων των προϊόντων που παρήγαγε από σιτάρι, κριθάρι και καλαμπόκι με καθαρή αιολική ενέργεια. 

Ο Ανεμόμυλος Φυτειών, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής Αρχιτεκτονικής και τεχνογνωσίας των λαϊκών τεχνιτών η οποία στις μέρες µας εκλείπει. Η πρωτοτυπία και το χαρακτηριστικό του σε σχέση µε άλλα αρχιτεκτονικά μνημεία είναι η δισυπόστατη φυσιογνωμία του. Ο ανεμόμυλος πρέπει να μελετηθεί και ως αρχιτεκτονική κατασκευή αλλά και ως ένας μηχανισµός, µε ιδιαίτερη φιλοσοφία και κατασκευαστική ευφυΐα σε ό,τι αφορά στον τρόπο λειτουργίας του. 

Αξιολογώντας τη σημασία προστασίας και διατήρηση ενός τέτοιου παραδοσιακού μνημείου να καταβληθεί η απαραίτητη προσπάθεια για την αναστήλωσή του, ώστε η επαναλειτουργία του να αναδεικνύει τον σεβασμό στη λαϊκή παράδοση που µας κληροδοτείται μέσα από το μνημείο καθώς και την ταπεινότητα µε την οποία θα πρέπει ο σύγχρονος μελετητής, χωρίς υπεροψία, να αφήσει να αναδειχθούν οι ιστορικές, και αισθητικές αξίες του μνημείου. και πάντα σε συνδυασμό με το υπάρχον πευκόφυτο Δασύλλιο των Φυτειών καθώς και το υπαίθριο θέατρο, που ήδη χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Πρόταση.

Η Δημοτική Αρχή Ξηρομέρου, να προβεί σε ενέργειες προς την αρμόδια Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, για να κηρυχθεί το κτίσμα διατηρητέο (δεν γνωρίζω εάν έχει ήδη κηρυχθεί) και να εγκριθεί η αναστύλωση - αναπαλαίωση - αποκατάστασή - πλήρη λειτουργικότητά του. Στη συνέχεια να εξασφαλίσει τα αναγκαία κονδύλια Ευρωπαϊκά είτε Περιφερειακά είτε δια του Δήμου, για τη σύνταξη μελέτης και εκτέλεση αναστηλωτικών εργασιών. (έχουν αναστηλωθεί πολλοί ανεμόμυλοι στην Ελλάδα με αντίστοιχα κονδύλια).

Η μελέτη να εκπονηθεί σε 3 στάδια:

1) Έρευνα της υφιστάμενης κατάστασης.

2) Έλεγχος τυχόν στατικής ανεπάρκειας της λιθοδομής στην παρθενική της φάση.

3) Τελικές Προτάσεις στήριξης της λιθοδομής του κτίσματος, αρμολόγημα, απαραίτητος μηχανολογικός - ξυλουργικός - λοιπός λειτουργικός εξοπλισμός για πλήρη λειτουργία - περιβάλλοντος χώρος. 

(Σε αντίστοιχη φάση, να δρομολογηθούν ενέργειες και για τον ανεμόμυλο Αρχοντοχωρίου για τη ΔΕ Αλυζίας. Εάν είναι ιδιωτικός θα εξετασθεί πρώτα η αγορά του). Να εξετάσουμε δυνατότητες και για τον νερόμυλο Βάρνακα, όπως και για τους νερόμυλους από νεροκράτες στα Βλυζιανά που έχουν ουσιαστικά καταστραφεί.!!! Όσον αφορά τον ανεμόμυλο στο κόλπο του Αστακού είναι ένα σύγχρονο καλαίσθητο έργο που κατασκευάστηκε πρόσφατα, πάνω σε ερείπια παλιού παραδοσιακού ανεμόμυλου. 

Υ.Γ.: Στοιχεία λήφθηκαν και από το διαδίκτυο. Είχα αναφερθεί ξανά με προτάσεις προ 10ετίας με έναυσμα από το βιβλίο του συγχωριανού συγγραφέα Μπάμπη Κουβέλη «Το χωριό μου οι Φυτείες Αθήνα 1997» . Ο πρώην Δήμος Φυτειών προέβη σε μερικές εργασίες συντήρησης του ανεμόμυλου και του περιβάλλοντα χώρου. Επίσης έχουν αναφερθεί στο θέμα και οι δύο πολιτιστικοί σύλλογοι, του χωριού μας και των αποδήμων Φυτειωτών. Δεν θα ήθελα να παραλείψω της συνδρομής που έτυχα από φίλο, πρώην μυλωθρό του χωριού, ο οποίος έχει σχετική τεχνογνωσία, εμπειρία, σχέδια και μεράκι να συνεργαστεί με τη δημοτική αρχή και να συνδράμει με τις γνώσεις του στην επίβλεψη και κατασκευή του έργου.
Το έργο απαιτεί έμπειρους τεχνίτες που να κατέχουν το αντικείμενο και δυστυχώς έχουν μείνει λίγοι στην Ελλάδα από τους παλιούς παραδοσιακούς τεχνίτες. Επίσης υπενθυμίζω το ζήτημα που έθεσα για ενέργειες, για τα παραδοσιακά πηγάδια που επηρεάζονται από τον δρόμο Κουβαράς - Μπαμπίνη. Κλείνω με την ευχή η παρούσα επιστολή να είναι το έναυσμα για την εκδήλωση ενεργειών ανάδειξης όλων των ιστορικών - πολιτιστικών αρχαίων - βυζαντινών και νεωτέρων μνημείων ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του Δήμου μας.

* Παρακαλώ η παρούσα επιστολή που αποστέλλεται με ηλεκτρονικό τρόπο, να λάβει αριθμό πρωτοκόλλου εισερχομένων.

Χρήστος Κολοβός

Ταξίαρχος ε.α

Δημ. Σύμβουλος Ξηρομέρου