Το Βυζαντινό αμυντήριο του Καλάμου, το Κάστρο ή Καστρομονάστηρο. Η γενικότερη ιστορία της διαχρονικής αμυντικής θωράκισης του νησιού.

ΜΥΤΙΚΑΣ PRESS: Επιλέγουμε σήμερα να επαναδημοσιεύσουμε ένα παλαιότερο άρθρο του φίλου Μυτικιώτη Σπύρου Ζαβογιάννη, που είχαμε φιλοξενήσει το μακρινό 2016.

Είναι ένα άρθρο, που έκανε μεγάλη εντύπωση σε πολλούς Καλαμισάνους και αναδημοσιεύτηκε σε πάρα πολλά κοινωνικά δίκτυα.

Αφορά το Κάστρο, γενέτειρα γη της συγχωρεμένης της γιαγιάς μου Όλγας Μπουλιέρη, τον ομώνυμο τέταρτο οικισμό του νησιού (οι άλλοι τρεις οικισμοί: Επισκοπή, Κάλαμος και Κεφάλι).

Διαχρονικές και σφυραλετημένες στο διάβα πολλών χρόνων, οι πολλαπλές σχέσεις του Μύτικα με τα γειτονικά μας νησιά Κάλαμο και Καστό Ιονίου Πελάγους.

-----------------------

Του Σπύρου Δ. Ζαβογιάννη.

Η παρούσα εργασία φέρνει τoν τίτλο «Το Βυζαντινό αμυντήριο του Καλάμου, το Κάστρο ή Καστρομονάστηρο. Η γενικότερη ιστορία της διαχρονικής αμυντικής θωράκισης του νησιού». Αυτή η μελέτη αποτελεί τμήμα της τρίτομης εργασίας με τίτλο «Κάλαμος νησί των Τηλεβόων», αλλά και τμήμα της δίτομης μελέτης μας «Επισκοπή και Κάστρο, χωριά του Καλάμου».

Η τρίτομη εργασία του Καλάμου, αλλά κι αυτή της Επισκοπής και του Κάστρου γράφτηκαν το 1992.

Η εργασία του Καλάμου αποτελείται από τρία μεγάλα κεφάλαια:

α) Ιστορία του Καλάμου.

β) Η θρησκευτικότητα.

γ) Η λαογραφία.

Τα ίδια κεφάλαια, αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο πλαισιώνουν και την μελέτη «Επισκοπή και Κάστρο, χωριά του Καλάμου».

Ευχαριστίες στον Βασίλειο Σούλα, ο οποίος παρουσιάζει αυτές τις μελέτες στο ΒLOG του ΜΥΤΙΚΑΣ ΡRΕSS. Δεν πρέπει να μείνουν αδημοσίευτες γιατί ανήκουν στο κόσμο της περιοχής.

Το Βυζαντινό αμυντήριο του Καλάμου, το κάστρο ή καστρομονάστηρο. Γενικότερη ιστορία αμυντικής θωράκισης του νησιού.

Τούτο το κάστρο, που βρίσκεται κτισμένο σε τούτη την θέση, την τόσο περίοπτη, έδωσε το όνομά του στον ομώνυμο οικισμό, που χτίστηκε αιώνες αργότερα. Ο οικισμός υπήρχε λίγο παραπάνω σχεδόν στο μέσο του βουνού, και έφερε το όνομα παλιοχώρι. Η περιοχή διέθετε νερό, φυσική πηγή, και αργότερα τούτο το νερό του μετέφεραν στο κέντρο του σημερινού χωριού, όπου χάρη σε αυτή την φυσική πηγή χρωστάει ο οικισμός την ύπαρξή του.

Σύμφωνα με την παράδοση, φέρεται κτισμένο επί αυτοκράτορος του Βυζαντίου Ιουλιανού του Παραβάτη, του νοσταλγού της επανασύστασης της θρησκείας του Δωδεκάθεου, της επαναφοράς της ειδωλολατρικής θρησκείας, λες και ήταν εύκολο το ποτάμι να γυρίσει πίσω, όταν η νέα θρησκεία ύστερα από τρεις και πλέον αιώνες είχε αποκτήσει ρίζες σε όλους τους τότε Βυζαντινούς πληθυσμούς. Ο Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός, η ιστορία τον χαρακτηρίζει παραβάτη ή αποστάτη χρημάτισε Aυτοκράτορας του Βυζαντινού κράτους από το 361 - 363 μ.Χ.

Η ανέγερσης αυτού του αμυντηρίου έλαβε χώρα αυτή την τριετία της αναρρήσεως του Ιουλιανού στο Βυζαντινό θρόνο. Γεννήθηκε το 531 μ.Χ. στην Κων/πόλη. Ο δε πατέρας του Ιούλιος Κωνστάντιος ήταν ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Κων/ου. Ο θείος του Ιουλιανού, μητροπολίτης Νικομηδείας Ευσέβιος, έδειξε ξεχωριστό ενδιαφέρον για την μόρφωσή τους.

Αν και έλαβε παιδεία χριστιανική, στράφηκε κατά της θρησκείας του Ναζωραίου, είναι κι αυτό ένα από τα παράδοξα αυτού του αυτοκράτορα. Ποια λοιπόν ήταν η σκοπιμότητα της κτήσεως αυτού του κάστρου, όταν ο ίδιος ο αυτοκράτορας, δείχνει ενδιαφέρον για την ίδρυση αυτού του αμυντηρίου στην συγκεκριμένη θέση. Μάλλον θα πρέπει να σχετίζεται με την μοναδική θέση που κατέχει και τον έλεγχο τον οποίο επιτελεί.

Βέβαια δεν θα μπορούσε η ιστορία τούτου του αμυντηρίου να ξεκοπεί από την όλη πορεία του νησιού του Καλάμου, αλλά και την ιστορία της ευρύτερης περιοχής. Τούτο το νησί το οποίο κατοικείται από τα πανάρχαια χρόνια, από αυτόχθονα Πελασγικά φύλα, όπως Λέλεγες Τάφιους και Τηλεβόες, και χάρη σε ένα από αυτά το νησάκι χρωστάει το όνομά του, ονομάζεται Ταφιάς.

Η πανάρχαιη επικοινωνία τούτων των εδώ διαβιούντων πληθυσμών με τα απέναντι Ακαρνανικά στεριανά μέρη, αλλά και με άλλους νησιώτικους και στεριανούς πληθυσμούς, έδωσε την ώθηση της ανάπτυξης της ναυπηγικής. Στην αρχή έγινε υποτυπώδης ναυπήγηση πρωτόγονων πλοιαρίων, και λόγω της άφθονης ξυλείας που το νησί διαθέτει, θ' αρχίσει η ναυπήγηση πλοίων να εξελίσσεται και να διευρύνεται σε δικά του καρνάγια, γιατί ήταν ζωτικής σημασίας η επικοινωνία αλλά και η ανάπτυξη του ανταλλακτικού εμπορίου.

Από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας σκαφών, που αυτά έπλεαν σε όλες τις γειτονικές πανάρχαιες θάλασσες, έχουμε και την ανάπτυξη της πειρατείας όχι βέβαια από τους κατοίκους τούτου του μικρού νησιού, αλλά από άλλες περιοχές, όπου αρχίζουν να δραστηριοποιούνται προ αμνημονεύτων χρόνων.

Σε καμιά ιστορική περίοδο δεν, σταματάει η δραστηριότητα των πειρατών, ακόμα και από αυτά τα μυθολογικά χρόνια. Σε κάποιες περιόδους λαμβάνει την δυνατότητα μάστιγας, όχι μόνο για τούτο το νησάκι, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα τον εξανδραποδισμό των κατοίκων, και πολλές φορές το σταμάτημα κάθε δραστηριότητας των ανθρώπων.

Σύμφωνα με την άποψη της τοπικής παράδοσης, στο παλιό Ναό του Αγίου Γεωργίου στην Επισκοπή υπήρχε κάποιο ιστορικό βιβλίο, που το έγραψε κάποιος φυλακισμένος Πισκοπιώτης, και το οποίο αναφερόταν σε όλη την ιστορία του νησιού, φρόντισε κάποιος ιερέας από τα νησιά της Λευκάδας, που υπηρέτησε στην Επισκοπή να το αφαιρέσει και να στερήσει τον τόπο από κάποιες ιστορικές μνήμες του, από το πολυκύμαντο ιστορικό παρελθόν του.

Το νησάκι του Καλάμου, στην μακραίωνη ιστορική του πορεία πολλές φορές εγκαταλείφθηκε από τούς πληθυσμούς του, όπως η γενικότερη μελέτη της περιοχής μας πληροφορεί, οι οποίοι ύστερα βέβαια από την δημιουργία κάποιων άλλων συνθηκών επέστρεψαν στις προγονικές τους ρίζες. Τούτο το βιβλίο που δυστυχώς χάθηκε και μαζί του χάθηκαν και πάρα πολλά γεγονότα, οπωσδήποτε πολλά θα είχε να μας πει για τούτο το κάστρο, το μοναδικό μνημείο του νησιού, το οποίο στέκεται όρθιο τόσους αιώνες. Γιατί η τοπική παράδοση δυστυχώς διαθέτει αδύναμη μνήμη και βέβαια σε αυτό βοηθάει και το μεγάλο ιστορικό βάθος.

Ο Στρατηγός Πόρτολος, Καλαμισάνος, κατάφερε να αντλήσει κάποιες πληροφορίες από κάποιο βιβλίο, που αναφερότανε στην πανάρχαια ιστορία του νησιού, αλλά και αυτό βιβλίο δεν υπάρχει. Λες και κάποια βάσκανος μοίρα θέλει να απαλείψει τα πάθια και τα βάσανα και τους πολυαίμακτους αγώνες των εδώ διαβιούντων ανθρώπων, όπου με πολύ αίμα πότισαν κατά καιρούς το αδηφάγο δέντρο της ελευθερίας.

Η θέση του νησιού μοναδική, κολυμπάει στην Αλυζιακή θάλασσα, αλλά και στην Τηλελεβοϊδα, και για τούτο πολλοί το επωφθαλμιούσαν από τα πανάρχαια χρόνια. Θα πρέπει να πούμε η θέση του σαν σταθμός εφοδιασμού των διαπλεόντων πλοίων προς τη Δύση είναι πραγματικά προνομιούχος, και του δίνει αυτό το πλεονέκτημα. Η άφθονη ξυλεία του, που θα μπορούσε να βοηθήσει την ανάπτυξη ναυπηγείων, αλλά και οι μοναδικές ομορφιές του, μαζί με την επιλεγμένη στρατηγική του θέση. Και για τούτο λοιπόν το νησάκι αυτό, πολλοί το επωφθαλμιούσαν, λόγω όπως και παραπάνω είπαμε της ιδανικής θέσης του, όπου μπορούσαν οι διάφοροι αποικιστές να το χρησιμοποιήσουν σαν σταθμό εφοδιασμού στους πλόες τους προς την Δύση αλλά και η άφθονη ξυλεία του θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την δημιουργία νεωρίων ή και να αποτελέσει μέσο εξαγωγής.

Εάν συνδυάσουμε την θέση του με την απέναντι στεριά, αλλά και την ασφάλεια που παρέχει λόγω του ότι το περιτρυγυρίζουν οι γειτονικές θάλασσες, μπορούσε να γλυτώσει από επιθέσεις εχθρικών στεριανών λαών, που εφορμούν στην περιοχή της Ακαρνανίας σε μια επίσης διαχρονική βάση.

Γιατί όπως μαθαίνουμε από την τοπική ιστοριογραφία, ήταν πάρα πολλές οι εχθρικές επιθέσεις γειτονικών, αλλά και άλλων λαών στην περιοχή -Και για τούτο σε πάρα πολλές περιόδους της ταραγμένης Ακαρνανικής ιστορίας, οι στεριανοί πληθυσμοί, καταφεύγουν σε τούτο το νησί και όχι μόνο για να γλυτώσουν από την εχθρική μάχαιρα.

Και για τούτο ο ιστοριοδίφης Κώνστας, το αποκαλεί ευεργέτη γείτονα της Ακαρνανίας. Σε κάθε λοιπόν επερχόμενο κίνδυνο, οι εδώ διαβιούντες, πληθυσμοί έτρεχαν να κρυφτούν για να διαφύγουν της προσοχής των κάθε φορά επερχομένων φονικών πειρατικών λαών, μέσα στις σπηλιές του. Εδώ μέσα έκρυβαν και τα ζωντανά τους. Οι σπηλιές του νησιού ήταν λοιπόν το πρώτο τους καταφύγιο, βέβαια στο έμπα τους το έφραζαν με κορμούς δέντρων, και έτσι καθίστατο πολύ δύσκολος ο εντοπισμός τους, έτσι προσπαθούσαν ν' αποφύγουν τον αποδεκατισμό και τον εξανδραποδισμό.

Φαίνεται ότι η πειρατική σπάθη, που πολλές φορές, τους, κατέσφαξε και πολλούς τούς έσυρε στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, προσπαθούσαν να βρουν τρόπο, να επιβιώσουν, με κάθε μέσο. Η κάθε γενιά έπρεπε να σκεφθεί νέους τρόπους προστασίας. Φτάνανε μέχρι την ψηλότερη κορυφή του βουνού, όπου εκεί με κορμούς δέντρων χτίσανε το ξυλόκαστρο, και αυτό το ξύλινο κάστρο έδωσε την ονομασία του σε τούτη την ψηλή κορυφή, η οποία θα πρέπει να ήταν περίπου 800 μέτρα. Στο ίδιο σημείο σώζεται παρατηρητήριο το οποίο το έκτισαν οι παλιοί κάτοικοι του νησιού. Επέχει θέση παρατηρητηρίου για τον εντοπισμό των κάθε φορά επερχόμενων εχθρικών πλοίων, και για άμυνα των εδώ καταφυγόντων.

Εδώ λοιπόν σε τούτη την κορυφή του ξυλοκάστρου, σαν παρουσιάζονταν κάποιος κίνδυνος σαν τα τσακάλια σκαρφαλώνανε και σε λίγο χρόνο φτάνανε και κλεινόντουσαν μέσα στο ξύλινο αμυντήριο, και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν οι πειρατές γνώριζαν την ύπαρξή του, αν και δεν καθίσταται ορατό από το μέρος της στεριάς και της θάλασσας.

Φτάνανε λοιπόν εδώ πάνω οι πληθυσμοί του Καλάμου, αν και δεν γνωρίζουμε ποιο ήταν το μέγεθός του, ποιος ήταν ο τρόπος της κατασκευής του, γιατί σαν ξύλινο που ήταν μπορούσαν οι εχθροί να το πυρπολήσουν, θα πρέπει να είχε κάποια ειδική κατασκευή την οποία εμείς αγνοούμε, ούτε και στην τοπική παράδοση έχει κάτι διασωθεί. Δεν γνωρίζουμε με τι τρόπο αν φτάνανε εδώ πάνω οι πειρατές, μπορούσαν οι κάτοικοι του νησιού να το υπερασπιστούν. Φανταζόμαστε με κάθε μέσο και με κάθε αυτοθυσία, προσφέροντας το αίμα τους για την υπεράσπισή του. Θα πρέπει να ισχυριστούμε ότι εκατόμβες θυμάτων θα πρέπει να πρόσφεραν τούτοι οι νησιώτικοι πληθυσμοί, από τα πανάρχαια χρόνια, στις φονικές και ανελέητες επιθέσεις των πειρατικών λαών της θάλασσας, οι οποίοι δεν άφηναν πέτρα πάνω στην πέτρα.

Στο χωριό, της Επισκοπής κατασκεύασαν ένα αμυντικό έργο με πέτρες κυκλώπειων διαστάσεων το οποίο ξεκινούσε από ψηλά και έφθανε μέχρι κάτω στην θάλασσα, αυτό το αμυντικό έργο έδινε την δυνατότητα προστασίας των πληθυσμών, γιατί εμπόδιζε τούς διάφορους επιδρομείς να φτάσουν προς τα ανατολικά του νησιού και να τούς προσβάλουν. Φαίνεται ότι οι αποβιβάσεις τους γινόντουσαν εδώ, σε τούτα τα μέρη και προσπαθούσαν να τούς καθυστερήσουν, εάν φυσικά υπήρχε η κατάλληλη επάνδρωση. Εδώ σε τούτο τον αμυντικό σύστημα, μπορούσαν να δώσουν τον υπέρ πάντων αγώνα.

Τούτο λοιπόν το νησί, με το πανάρχαιο όνομα Κάλαμος, ή Ταφιάς ή Κάρνος θα πρέπει να έγινε μάρτυρας πολλών δραμάτων, πολλών πολυαίμακτων συγκρούσεων και οπωσδήποτε θα πλήρωσαν βαρύ τίμημα σε αίμα και ζωές, όπου οι κάτοικοι σε κάποιες περιόδους εγκατέλειπαν το νησί τους, άλλοτε οριστικά και άλλοτε προσωρινά.
Την στρατηγική θέση του εκτίμησαν οι θαλασσοπόροι Φοίνικες, στην μεγάλη αποικιακή τους εξάπλωση και φτάνοντας εδώ από τα μέρη του Λιβάνου και από τις πόλεις της Τύρου και Σιδώνας, στις οποίες, κατοικούσαν πανάρχαια Κρητικά φύλα.

Έφθασαν στο νησί του Καλάμου και έδωσαν το όνομα στο νησί, βέβαια προϋπήρχε το όνομα Κάλαμος και από την λατρευτική τους θεότητα, τον Κάρνιο Δία των Φοινίκων κατά μία εκδοχή, πήρε το όνομα Κάρνος.

Πώς κατάφεραν οι θαλασσοπόροι Φοίνικες να εγκατασταθούν στην περιοχή, προφανώς ερχόμενοι σε σύγκρουση με τα γηγενή πελασγικά φύλα, όπως τους Τηλεβόες και τους Τάφιους, και αυτούς τους Λέλεγες, στους οποίους θα πρέπει να επιβλήθηκαν. Αν φυσικά κατάφεραν να επιβληθούν και στους. απέναντι Ακαρνανικούς πληθυσμούς, οι οποίοι είχαν συμφέροντα σε τούτες τις θάλασσες, και με την πάροδο του χρόνου θα καταστούν σημαντικοί ανταγωνιστές, των εδώ διαβιούντων πληθυσμών.

Γιατί η εδώ εγκατάσταση των Φοινίκων οπωσδήποτε θα τους δημιουργούσε πολλά προβλήματα, ακόμα και προβλήματα ασφάλειας. Βέβαια δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το πώς οικονομήθηκαν τα πράγματα εκείνο το απώτατο ιστορικό παρελθόν, για να μπορούν οι Φοίνικες να εγκατασταθούν στο νησί του Καλάμου, εάν αυτό επετεύχθη με βίαιο τρόπο ή έλαβε χώρα κατόπιν μιας διπλωματικής προσπάθειας. Εδώ, σε τούτο τον τόπο, όπου πολλοί ισχυρίζονται ότι έκτισαν το Ναό του Διός Καρνού, εδώ που βρίσκεται τώρα, κτισμένο το καστρομονάστηρο. Αργότερα οι θαλασσοκρατούντες Κορίνθιοι στην μεγάλη ακμή τους, προχώρησαν στην αποικιακή τους εξάπλωση, στο πρώτο τέταρτο του 7ου αι. π.Χ. επί τυράννου Περιάνδρου, ενός των επτά σοφών της αρχαιότητας, θα εκδιώξουν τους Φοίνικες και θα καταστούν κύριοι των νησιών, και θα χτίσουν όπου το σημερινό χωριό τής Επισκοπής την αρχαία πόλη Απολλωνία, προς τιμή της Πανελλήνιας Θεότητας, του Απόλλωνα. Θα κτίσουν και ναό του λατρευτού θεού στην θέση που οι Φοίνικες έκτισαν το Ναό του Διός. Βέβαια, εναπόκειται στην αρχαιολογική υπηρεσία ν' αποδείξει του λόγου το αληθές ως αναφορά την διαθρησκευτική θέση, όπου φέρεται κτισμένο το κάστρο.

Σε μια γενικότερη άποψη ως αναφορά την κτίση των διάφορων Ιερών σε μια διαχρονική βάση, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η θέση αυτή είναι επιλεγμένη, και για τούτο οι διάφοροι επικυρίαρχοι την αξιοποιούν για ίδιο φυσικά όφελος, γιατί έχει πλεονεκτήματα στρατηγικής και τέλειας κατόπτευσης της ευρύτερης περιοχής.

Αργότερα αυτή η ίδια θέση θα αξιοποιηθεί από τούς Βυζαντινούς. Είναι γεγονός από τα πανάρχαια χρόνια, οι κάτοικοι του νησιού έφεραν και τον τίτλο των Τηλεβόων, αυτοί διέθεταν στεντόρεια φωνή και μπορούσαν δια ζώσης να επικοινωνούν μεταξύ τους, όταν τα πλοία τους συναντιόντουσαν στις θάλασσες. Καθώς λέγεται από διάφορους μελετητές, ότι ο Οδυσσέας, από εδώ στρατολόγησε. Τηλεβόες και τους έφερε στην Τροία, και τους έμπασε στην κοιλιά του Δούρειου Ίππου, όπου ήταν αυτοί που θα κατάφερναν ν' ανοίξουν τις τεράστιες πύλες του τείχους και θα φώναζαν τους υπόλοιπους Αχαιούς να τρέξουν για την εκπόρθηση αυτής της μοναδικής καστροπολιτείας. Ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Τάσιος, που διαθέτει πολυμέρεια εις την μάθηση και ο οποίος επί σειρά ετών αρθρογραφεί στο Βήμα, στην εκπομπή της κας Φλέσσα υποστήριξε ότι, μέσα στο υπερμεγέθη αυτό άλογο είχαν κρυφτεί περίπου 300 μαχητές, περισσότεροι Τηλεβόες. Βέβαια ο αριθμός αυτός μας φαίνεται υπερβολικός.

Η περιοχή βέβαια, που έζησε ταραγμένες περιόδους, απολάμβανε ησυχίας και ηρεμίας κάτω από την προστασία του Βυζαντινού στόλου, όταν οι Βυζαντινοί Δρόμωνες περιπολούσαν συνεχώς σε τούτες τις γειτονικές θάλασσες, όπου εδώ βρισκόταν η παραμεθόριος περιοχή του Βυζαντινού κράτους και εμπέδωναν το αίσθημα της ασφάλειας στους ντόπιους πληθυσμούς.

Αυτές τις παραμεθόριες Βυζαντινές κτήσεις τις οποίες επωφθαλμιούσαν οι Δυτικοί Λέοντες, και έκαναν τακτικές καταδρομικές επιχειρήσεις, τις προσέβαλαν και οι ντόπιοι πληθυσμοί, στεριανοί και νησιωτικοί πλήρωναν βαρύ φόρο αίματος.

Ο Ιουλιανός, ο οποίος πριν αναρριχηθεί εις τον Βυζαντινό θρόνο και διενήργησε σαν αξιωματούχος του Βυζαντίου, αλλεπάλληλες εκστρατείες εναντίον των Αλαμανών και των Φράγκων το 356 μ.Χ. και σαν αυτοκράτορας, που ήταν φοβερός διώκτης αυτών των λαών, δεν θα μπορούσε να ανεχθεί την προσβολή των παραμεθόριων Βυζαντινών κτήσεων. Κατόπιν λοιπόν γενικής θεώρησης της περιοχής κρίθηκε από τούς ειδικούς για θέματα ασφάλειας, η δημιουργία τούτου του κάστρου στην ομώνυμη θέση, όπου η ανοικοδόμησή του, θα μπορούσε να έχει τριπλό σκοπό.

Να προστατεύσει τους γειτονικούς πληθυσμούς από τις επιθέσεις πειρατικών λαών όπου κι αυτή ήταν μια διαχρονική μάστιγα, την οποία πολλές φορές κατέστειλε ο Βυζαντινός στόλος, που τακτικά περιπολούσε σε τούτα τα νερά και ήταν ο φύλακας άγγελος των ανθρώπων και των περιοχών. Τον έλεγχο των στενών του θαλάσσιου περάσματος, με τ' απέναντι Ακαρνανικά παράλια, όπου εδώ δραστηριοποιείται η πανάρχαια πόλη της Αλυζίας, η μοναδική που επέζησε από τόσες παράλιες Ακαρνανικές πόλεις και συνέχιζε την λειτουργία της μέχρι τους τελευταίους Βυζαντινούς χρόνους. Και η άλλη προϋπόθεση ήταν η επιτέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων των πληθυσμών, το οποίο και αυτό ήταν ζωτικής σημασίας κυρίως με τον ερχομό της νέας θρησκείας του Ναζωραίου.

Ήταν λοιπόν όπως και παραπάνω ισχυριστήκαμε, επιλεγμένη η θέση αυτή από το παρελθόν. Οι τεχνίτες που ανέλαβαν τούτο το έργο της ανοικοδόμησης του κάστρου θα πρέπει να ήταν φερμένοι από την Βασιλεύουσα. Δεν νομίζουμε ότι θα μπορούσαν να οικοδομήσουν ένα τέτοιο αμυντήριο, που παρ' όλους τούς αιώνες που κουβαλάει στην πλάτη, στέκεται όρθιο και σχεδόν απείραχτο. Για περίπου πριν από 16,5 αιώνες που οικοδομήθηκε δείχνει ακριβώς την ανεπανάληπτη κατασκευή του, και την στερεότητα του, παρ' όλες τις κατά καιρούς εχθρικές και πολιορκητικές πιέσεις, που θα μπορούσε να είχε δεχτεί, από εχθρικές και πειρατικές δυνάμεις. Εδώ σε τούτο το αμυντήριο, σε τούτο το καστρομονάστηρο χτυπούσε η καρδιά της περιοχής, για την σωτηρία των ντόπιων ή εδώ διαβιούντων πληθυσμών.

Ποιος θα μπορούσε να γνωρίζει πόσα πολεμικά δρώμενα παίχτηκαν σε τούτο το αμυντήριο, πόσο φόρο αίματος πλήρωσαν οι ντόπιοι πληθυσμοί, υπερασπίζοντας το, αλλά και πόσα θρησκευτικά δρώμενα έλαβαν χώρα σε τούτο το θρησκευτικό κέντρο.

Οι τεχνίτες που το ανοικοδόμησαν, δεν τήρησαν τις προτροπές του Ιουλιανού ως αναφορά τις αιρετικές του απόψεις για παλινόρθωση της θρησκείας του Δωδεκάθεου. Το 362 μ.Χ. διακήρυξε την αποκατάσταση της εθνικής θρησκείας, και με διάταγμα καθιερώθηκε η αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας, οι κλεισμένοι ειδωλολατρικοί ναοί άνοιξαν. Αυτοί οι τεχνίτες δεν έκτισαν ένα ναό ειδωλολατρικό, αλλά έκτισαν ένα Χριστιανικό καστρομονάστηρο. Πολύ πιθανόν δεν μπόρεσαν οι αποφάσεις του αιρετικού αυτοκράτορα να τους επηρεάσουν και να μεταβάλλουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των υπηκόων της αυτοκρατορίας ύστερα από 3,5 αιώνες επικράτησης του Χριστιανισμού.

Τούτο το κάστρο, που στο εσωτερικό του διαθέτει καμάρες, στο πίσω μέρος του επέχει θέση Ιερού, ήταν αφιερωμένο στο προσκυνητό Τριαδικό σύμβολο του Χριστιανισμoύ, την Αγία Τριάδα, αλλά και στην Σοφία του Θεού. Δεν γνωρίζουμε αν κατά καιρούς διέθετε μοναχική γυναικεία ή ανδρική αδελφότητα ή έχουμε εναλλαγή αυτών των δύο αδελφοτήτων στο διάβα των χρόνων. Η τοπική παράδοση δυστυχώς δεν μπορεί να μας πληροφορήσει, δυστυχώς πάρα πολλά χάθηκαν, πάρα πολλά αγνοούνται, μνήμες που ήταν καθοριστικές για την τοπική ιστοριογραφία.

Τούτο το αμυντήριο κτισμένο σε τούτη την περίοπτη θέση μπορούσε να ελέγχει πλήρως όλο το θαλάσσιο πέρασμα, από το μέρος της Λευκάδας, και ένα κομμάτι της θαλάσσιας περιοχής από το μέρος της Ιθάκης, οπότε μπορούσαν οι μόνιμοι φρουροί του να αντιληφθούν τον ερχομό εχθρικών πλοίων και κάθε φορά να λαμβάνουν μέριμνα για την ασφάλεια των πληθυσμών, αλλά και μέριμνα για άμυνα.

Βέβαια παλαιότερα είχε και την πληροφορία από τα Αλυζιακά παρατηρητήρια, όπου η ακτίνα οπτικής επαφής μεγάλωνε πάρα πολύ και υπήρχε αρκετός χρόνος για προετοιμασία αμύνης. Στην κορυφή του Ξυλόκαστρου υπήρχε μόνιμο παρατηρητήριο. Μάλλον θα πρέπει να ήταν κτίσμα της αρχαίας Απολλωνίας και το οποίο ακόμη διασώζεται και το οποίο ελέγχει ολόκληρη την θαλάσσια περιοχή, γύρω από το νησί, αλλά και θα πρέπει να είχε αναπτύξει στρατιωτική συνεργασία με τα Ακαρνανικά παρατηρητήρια, ως αναφορά την ανταλλαγή πληροφοριών, για την έλευση επερχομένου κινδύνου.

Οι παρατηρητές λοιπόν του Ξυλόκαστρου, ειδοποιούσαν τούς πληθυσμούς και αυτοί έπρεπε να προστατευθούν. Και επάνδρωναν τούτο το καστρομανάστηρο και ήταν φυσικά έτοιμοι να δώσουν τον υπέρ πάντων αγώνα, για την ύπαρξή τους.

Το πρόβλημα θα πρέπει να υπήρχε κατά τις ασέληνες νύχτες, όπου η κατόπτευση γίνεται αδύνατη, και μπορούσαν τα εχθρικά πλοία κάτω από τον μανδύα της μυστικότητας να βρεθούν μπροστά στο αμυντήριο, και έτσι να αποδεκατίζουν τους πληθυσμούς οι οποίοι δεν διέθεταν αυτή την προφύλαξη.

Θα έπρεπε το καστρομονάστηρο να διέθετε κάλυψη και απόκρυψη, λόγω ακριβώς της πυκνής φυλλωσιάς δέντρων, που είχαν φυτέψει, ή μετέφεραν οι κάτοικοι κατά καιρούς για να μπορεί να διαφεύγει της προσοχής των διαπλεόντων εχθρικών πλοίων.

Θα πρέπει να δικαιολογήσουμε την ανέγερση του ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου, του προστάτη του κάστρου, στα 1858 μ.Χ. Θα πρέπει τούτος ο Ναός να χτίστηκε σε αντικατάσταση των άλλων δύο υπερμεγέθη Ναών, που υπήρχαν εντός του καστρομονάστηρου, όπου μάλλον θα πρέπει να ατόνησε η λειτουργικότητά τους. Οι χοντροί τοίχοι του Ναού μας δίνουν την εντύπωση ότι και τούτος ο Ναός επέχει θέση αμυντηρίου, γιατί όπως και παραπάνω τονίσανε ποτέ δεν σταμάτησε η δραστηριότητα αυτών των πειρατικών στόλων.

Ακόμα και κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, όπου ο Αγγλικός στόλος προστάτευε και τούτα τα νησιά, η δραστηριότητα των πειρατών συνεχίστηκε. Τούτο το μικρό καταπράσινο νησί ήταν ένας ιερός τόπος από τα πανάρχαια χρόνια. Για τούτο συνηγορούν, η ύπαρξη πάρα πολλών θρησκευτικών χριστιανικών προσκυνημάτων, από τα οποία άλλα έχουν κτιστεί πρόσφατα, άλλα παλιότερα και βρίσκονται σχεδόν εγκαταλειμμένα. Και η ίδρυση του καστρομονάστηρου επέτεινε αυτόν τον θρησκευτικό χαρακτήρα του νησιού.

Μετά την πρώτη άλωση από τους Δυτικούς λέοντες, το 1204 μ.Χ, άρχοντες του Βυζαντίου, απόγονοι των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, οι οποίοι έφυγαν από την Βασιλεύουσα και ήρθαν στα νέα κράτη που συνασπίστηκαν, οι Κομνηνοί και οι Νικηφοραίοι, έφθασαν στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Αργότερα με την παλινόρθωση της Βυζαντινής Aυτοκρατορίας, έστω και ημιθανούσης, θα καταφύγουν στο νησί του Καλάμου. Δεν γνωρίζουμε αν έμεναν στο καστρομονάστηρο ή σε άλλες περιοχές. Μάλλον σε αυτό το θρησκευτικό αμυντήριο θα κατέλυσαν, γιατί θα τούς παρείχε ασφάλεια. Η έλευση αυτών των πρωταρχόντων στον Κάλαμο δείχνει ακριβώς τους στενούς δεσμούς της Βασιλεύουσας με τούτο το νησί, που μάλλον είχαν σφυρηλατηθεί σε βάθος πολλών ετών.

Απόγονοι αυτών υπάρχουν σήμερα στον Κάλαμο και φέρουν το επώνυμο Κομηνoί και Νιφοραίοι.

Η ιστορία του νησιού είναι τεράστια, θα χρειαστούν κάποτε οι γνώμες των ειδικών να την ξεθάψουν και να την ζωντανέψουν. Είναι ανάγκη επιτακτική για την μνήμη των ανθρώπων του που χάθηκαν και έχυσαν το αίμα τους. Το θεωρούμε ιερή υποχρέωση.

Ο αυτοκράτορας τού Βυζαντίου Ιουλιανός (361 - 363 μ.χ) γνωστός ως Παραβάτης ή Αποστάτης.