ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ: Το αρχαίο χρυσό στεφάνι του Θυρρείου (μέρος τρίτο).

Η ιστορία της ανεύρεσης (και κατόπιν της αφάνειας) του αρχαίου στεφανιού στο Θύρρειο. Σήμερα κεντρικό σημείο τα με περιεχόμενα όστρακα και το χρυσό ενώτιο (σκουλαρίκι).

ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΧΡΥΣΟ ΣΤΕΦΑΝΙ ΤΟΥ ΘΥΡΡΕΙΟΥ

Μαρτυρίες από τα γεγονότα της ανεύρεσή του

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Το ανάγλυφο χρυσό σκουλαρίκι (Ενώτιον) 

Απόγευμα της 12 Δεκεμβρίου 1973 (σημείωση στο 2ο μέρος από λάθος αναγράφηκε «1972»).

Ένα μικρό παιδί, είχε βγει και αυτό από το σπίτι του, που ήταν 10 μέτρα μακριά από την ανασκαφή. Τα μάτια του παρακολουθούσαν τον τόσο κόσμο που είχε συγκεντρωθεί στο μονοπάτι. Πλησίασε τον τάφο και με πλεονέκτημα το μικρό του κορμί, χώθηκε ανάμεσα στον κόσμο και έφτασε επάνω από τον τάφο. Από τη μαρτυρία του Μπεσίρη, τότε μικρού παιδιού, έχουμε την ενημέρωση ότι μέσα στο τάφο ήταν και ένα πήλινο δοχείο που είχε όστρακα κλειστά. Εκεί που ήταν βγαλμένα τα ευρήματα, το πήλινο δοχείο ήταν πολύ κοντά του. Άπλωσε το χέρι του και πήρε ένα κλειστό όστρακο. Το κούνησε και από μέσα άκουσε κάτι. Το κράτησε στη χούφτα του, αλλά αυτή ήταν μικρή και φαίνονταν το όστρακο. Κάποια στιγμή ένας από τους αρχαιολόγους πρόσεξε τον μικρό και του πήρε το όστρακο.

Στην συνέντευξη που είχαμε μαζί του, μας είπε ότι, όντας μικρό παιδί και χωρίς να έχει καταλάβει τι είχε στα χέρια του, δεν τον πείραξε που του το πήραν οι αρχαιολόγοι, αλλά το ότι μέχρι και σήμερα έχει μείνει με την απορία για το περιεχόμενο του οστράκου.

Μέσα στο τάφο μπήκε και ο Κώστας Κώτσης. Τον κάλεσε ο Τσουνάκας. Ο τάφος εκτός από τη πάνω πέτρινη επίπεδη πλάκα, είχε επίπεδες πλάκες στις τέσσερις κάθετες πλευρές, καθώς επίσης και πλάκα που πάνω της ήταν τα κτερίσματα.

Όταν μπήκε μέσα στο τάφο, το κάτω μέρος που πατούσε ήταν 2 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους. Το βάθος του τάφου ήταν περίπου 60-80 εκατοστά, 40-50 εκατοστά η κεραμοσκεπή, και λίγο πριν το μέτρο, ο αρχικός λάκκος.

Για τη κεραμοσκεπή και με δεδομένα που υπάρχουν, αυτή πρέπει να ήταν μονόριχη, με δύο μονοκόμματες κεραμιδόπλακες να φτιάχνουν τις δύο πλευρές, ενώ η τρίτη πλευρά , το επίπεδο, ήταν η πέτρινη πλάκα, αυτή που είχε σπάσει στην γωνία της. 

Ο Κώστας πήρε τον κασμά και άρχισε να κτυπάει τις κάτω γωνίες του τάφου, αυτές που είναι μεταξύ των κάθετων πέτρινων πλακών και της κάτω επίπεδης επιφάνειας. Εκεί το χώμα ήταν σκληρό και οι αρχαιολόγοι ήθελαν να βεβαιωθούν ότι σε αυτό το σημείο δεν έχει «κολλήσει» κάποιο κτέρισμα .

Όλος ο κόσμος βρίσκονταν πάνω από τον τάφο, η μάντρα ήταν γεμάτη από κατοίκους, γιατί από εκεί η παρατήρηση ήταν καλλίτερη. Ήταν η εποχή που μόδα ήταν το μίνι και η χαρακτηριστική φράση του Κώστα, μας δίνει τον αυθορμητισμό που είχε στη πολύωρη συζήτηση που είχαμε. «Τι να δουλέψεις μέσα στο τάφο, αφού από επάνω φαίνονταν όλα. Και τι χρώμα εσώρουχο να ήθελες, το έβλεπες».

Ο Κώστας χτύπαγε με την μύτη του κασμά. Ξαφνικά χωρίς να το καταλάβει, του φεύγει από τα χέρια ο κασμάς και η πλατιά όψη του κασμά, παίρνει ξυστά στο πρόσωπο τον Τσουνάκα. Ο Κώστας ομολογεί, ότι ο Τσουνάκας είχε καλή τύχη, γιατί αν δούλευε με την πλατιά όψη του κασμά, η μυτερή όψη θα τον είχε καρφώσει στο πρόσωπο.

Πόσα κεφάλια είχε μέσα ο τάφος; Ο Κώστας μας λέει με ένα ύφος που αντανακλά την εντύπωση που του είχε κάνει από τότε, αυτό το θέαμα:

- Πέντε, εκτός από ακέραιο σκελετό με το κρανίο του.

Ο σκελετός με το κρανίο, είχε το στεφάνι, ενώ τα άλλα κρανία ήταν πιο κάτω.

Σε αυτό το σημείο θα χρειαστούμε μια άλλη εξιστόρηση, από την εύρεση ενός άλλου τάφου, στο τέλος της δεκαετίας του 90’. Σε εργασίες για τις γραμμές του ΟΤΕ, λίγο κοντά στο αρχαιολογικό μουσείο, και στη μάντρα του Γιώργου Λιαροστάθη, βρέθηκε και ένας άλλος αρχαίος τάφος. Εκεί μέσα εκτός από τον σε καλή κατάσταση σκελετό, υπήρχαν ακόμη άλλα 4 κρανία καλώς τοποθετημένα στη κορυφή του τάφου.

Εδώ πλέον φαίνεται η διαχρονικότητα του εθίμου στην ταφή, έθιμο που η περιοχή μας κρατά απαράλλακτο, αιώνες από τότε μέχρι τώρα. Υπάρχει συνέχεια σε αυτό τον αρχαίο πολιτισμό.

Σήμερα στα χωριά μας, σε κάθε ταφή, ανοίγει ο υπάρχων οικογενειακός τάφος, συγκεντρώνονται τα οστά που υπάρχουν μέσα σε αυτόν, και με την πραγματοποίηση της νέας ταφής, όλα τα παλαιά οστά του τάφου, τοποθετούνται μέσα στο τάφο περιτυλιγμένα συνήθως μέσα σε ένα πάνινο λευκό σακί, συνήθως μαξιλάρα. Η θέση που τα τοποθετούμε είναι είτε δίπλα και ψηλά στο φέρετρο, αν έχει χώρο, ειδάλλως στο κάτω μέρος του φέρετρου. Πριν τοποθετηθεί, η μαξιλάρα με τα οστά, μέσα στον τάφο, περιχύνονται τα οστά με άφθονο κόκκινο κρασί. Οι επιμελητές-εργάτες της ταφής, μιλούν για την μυρωδιά-άρωμα που βγαίνει μετά το λούσιμο των οστών με το κόκκινο κρασί. Μπορεί να προέρχεται από το άρωμα του κρασιού.

Σε αυτό το σημείο ο Γιώργος (Γεώργιος Λιαροστάθης) πρότεινε να επαναλάβουμε την συνέντευξη από τον Κώστα Κώτση. Δεν σταθμίσαμε σωστά μια παράμετρο, δεν είχαμε πάρει αυτή την σημαντική πληροφορία.

Αυτή είχε σχέση με την μυρωδιά που έβγαλε ο αρχαίος τάφος όταν τον άνοιξαν. Από το ιστορικό ανοίγματος του τάφου ακριβώς απέναντι από το Μουσείο, αλλά και από άλλους τάφους, υπάρχει η πληροφορία για μια μυρωδιά, ένα άρωμα που βγαίνει την στιγμή του ανοίγματος. 

Μόλις ο Γιώργος τελείωσε τις ημερήσιες υποχρεώσεις του, σαν καθηγητής στο Γυμνάσιο Βόνιτσας, συναντηθήκαμε και κατευθυνθήκαμε προς το σπίτι του Κώστα Κώτση. Τον βρήκαμε στην αυλή του, μας καλοδέχθηκε και αρχίσαμε την συζήτηση.

Εκτός των άλλων πρόσθετων πληροφοριών που δεν είχαμε πάρει στην προηγούμενη συνάντηση, τον πρώτο - ρωτήσαμε για το αν ο αρχαίος τάφος έβγαλε την «γνωστή» μυρουδιά, με το άνοιγμά του. Ο Κώστας δεν μας επιβεβαίωσε το γεγονός.

Για τον εν λόγω τάφο πρέπει να λάβουμε υπόψη μας, ότι πριν από δύο χρόνια είχε σπάσει στην γωνία και ότι λόγω της διαρροής του αγωγού ύδρευσης,είχε δεχθεί μια σοβαρή ποσότητα λάσπης.

Ας γυρίσουμε στο τάφο με το χρυσό στεφάνι. Σε ερώτηση που κάναμε στον Κώστα για το ποιο εύρημα του τάφου, τον εντυπωσίασε, μας είπε ότι εκτός από το χρυσό στεφάνι, εντύπωση του έκαναν δύο μεταλλικοί δίσκοι, που ο ένας έμπαινε μέσα στον άλλο, χωρίς όμως να κλειδώνει μέσα του, αφού υπήρχε ένα μικρό κενό γύρω γύρω. Οι δύο αυτοί μεταλλικοί δίσκοι, είχαν σχέδια και γράμματα μέσα τους, γυάλιζαν αλλά είχαν και παραστάσεις.

Στη συνέντευξη που είχαμε με τον Θεοφίλη, κατά την διάρκεια αυτής αλλά και όταν φεύγαμε μας υπενθύμισε να μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε για τα χρυσά φύλλα ελιάς και για το σκουλαρίκι.

Τι ήταν το σκουλαρίκι; 

Το αρχαιολογικό δελτίο 29 (1973-1974) στην σελίδα 540 μας περιγράφει:

«Χρυσούν ενώτιον. Κατά το ένα άκρον γυμνός ερωτιδεύς, όστις κρατεί φιάλην δια της προς τα κάτω δεξιάς και δια της ανυψωμένης αριστεράς δυσδιάκριτον τι αντικείμενον, ίσως ταινίας.». 

Ήταν ένα ανάγλυφο χρυσό σκουλαρίκι. Μέχρι τότε τα περισσότερα σκουλαρίκια ήταν επίπεδα με χαράξεις-απεικονίσεις επί αυτών. Εδώ έχουμε ένα ανάγλυφο χρυσό σκουλαρίκι. Το ανάγλυφο μέρος ήταν ένας ερωτιδεύς (σάτυρος). Το δεξί του χέρι ήταν κατεβασμένο και κρατούσε μια φιάλη, ενώ το αριστερό χέρι ήταν ανυψωμένο και αυτό που κρατούσε δεν διακρίνεται. Στην ουσία ήταν ένα μικρό χρυσό αγαλματίδιο το οποίο στην κορυφή του είχε ένα έλασμα για να συγκρατείται στον λοβό του αυτιού.

- Που βρίσκεται σήμερα το χρυσό ενώτιον (σκουλαρίκι);

- Η αξία του βρίσκεται στο ανάγλυφο αυτού και στην απεικόνιση.

- Τι θέση είχε το σκουλαρίκι μέσα σε αυτό τον τάφο; 

- Ο σκελετός που βρέθηκε ανήκε σε γυναίκα; 

- Έχει βρεθεί μέχρι σήμερα αρχαίος τάφος κάποιας γυναίκας που να περιέχει εκτός των άλλων και χρυσό στεφάνι; 

- Αν ο σκελετός ανήκει σε άνδρα και αντιστοιχεί σωστά η ύπαρξη του χρυσού στεφανιού, τι θέση μπορεί να έχει το σκουλαρίκι μέσα σε τάφο ενός άνδρα; 

- Αλλά και γιατί βρέθηκε μόνο ένα σκουλαρίκι, αφού και στην αρχαία εποχή φοριόταν ζευγάρι στα δύο αυτιά;

Η συνέχεια στο τέταρτο και τελευταίο μέρος.

Συνεντεύξεις από τους:

- Κώτση Κώστα,

- Θεοφίλη Κολυβά και 

- Βασίλη Μπεσίρη. 

Στους:

- Λιαροστάθη Γεώργιο (καθηγητή Β' Βάθμιας εκπαίδευσης), 

- Νικάκη Επαμεινώνδα (καθηγητή και τέως Διευθυντή Τεχνικού Λυκείου),

- Ντίνο Στυλιανό (Αναλυτής- προγραμματιστής, Διευθυντής ΙΚΑ).

Περίοδος συνεντεύξεων: από Οκτώβριο 2013 έως Ιανουάριο 2014.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...