Οι ιχθυοκαλλιέργειες στον «παράδεισο» της Μεσογείου κατηγορούνται για τη ρύπανση.

ΜΥΤΙΚΑΣ PRESS: Στις 18 Μαρτίου 2021 δημοσιεύσαμε στην Αγγλική γλώσσα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του φίλου Ιταλού Δημοσιογράφου Francesco De Augustinis της Corriere della Sera, ο οποίος αναμένει την λήξη του Lockdown για να έρθει στον Μύτικα και στον Αστακό, να κάνει ρεπορτάζ για λογαριασμό της εφημερίδας του για το μεγάλο θέμα των ιχθυοτροφείων και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις περιοχές Natura, για τις οποίες η χώρα μας καταδικάστηκε πρόσφατα τον Δεκέμβριο του 2020, όχι κατόπιν κάποιων καταγγελιών, αλλά απ' ευθείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (δείτε εδώ).

Το συγκεκριμένο άρθρο μεταφρασμένο ανέβηκε στην προσωπική σελίδα στο Facebook του συμπατριώτη μας Αστακιώτη Δικηγόρου κ. Αλέξη Φραίμη, μέλος της Επιτροπής Αγώνα.

Αναγνώστε το:

Τα κλουβιά επιπλέουν στην επιφάνεια της θάλασσας. Μπορούν να φανούν καθαρά από την ακτή: 27 κύκλοι διαμέτρου 20-30 μέτρων, καθένας κρύβει υποβρύχια δίχτυα που περιέχουν εκατοντάδες χιλιάδες ψάρια. Μερικά είναι λαβράκι, άλλα είναι τσιπούρα.

Αυτός είναι ο Μύτικας, ένα μικρό χωριό με θέα στον κόλπο στο εσωτερικό Ιόνιο Πέλαγος στη Δυτική Ελλάδα. Το τοπίο και η θάλασσα κάνουν αυτό το μέρος έναν παράδεισο στη Γη για μερικούς. Τα νερά είναι πεντακάθαρα και έχουν φόντο χωριά με τοίχους με αλάτι και βραχώδη βουνά. Η ομορφιά καθιστά εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί η αυξανόμενη παρουσία των ιχθυοκαλλιεργειών προκαλεί τριβή, όπως συνέβη γύρω από τις εκτροφές σολομού στη Σκωτία.

Αυτά είναι μέρη που βασίζονται στον τουρισμό και τις παραδοσιακές αλιευτικές δραστηριότητες. Το 2018, η εκτροφή σολομού αντιπροσώπευε το 13% των 1,32 εκατομμυρίων τόνων ιχθυοκαλλιεργειών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το 26% της αξίας της βιομηχανίας 4,16 δισεκατομμυρίων λιρών (4,85 δισεκατομμύρια ευρώ).

Την ίδια χρονιά το λαβράκι και η τσιπούρα ήταν 14 τοις εκατό της παραγωγής και 19 τοις εκατό της αξίας.

Το λαβράκι και το τσιπούρα καλλιεργούνται κυρίως στη Μεσόγειο στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία. Η Ελλάδα είναι μακράν ο μεγαλύτερος Ευρωπαίος παραγωγός, φτάνοντας τους 120.500 τόνους και 434 εκατομμύρια £ (506 εκατομμύρια ευρώ) το 2019. Η παραγωγή στις χώρες της Μεσογείου επεκτείνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, υποστηριζόμενη από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους, ιδίως από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας.

Όμως, όπως στη Σκωτία, τα περιβαλλοντικά ζητήματα έχουν πολλαπλασιαστεί μαζί με τις υδατοκαλλιέργειες. Σχεδόν το ένα πέμπτο της παραγωγής λαβρακίου και τσιπούρας στην Ελλάδα βρίσκεται στην περιοχή Αιτωλία-Ακαρνανία και στα κοντινά νησιά Εχινάδες, στο Ιόνιο Πέλαγος.

Δορυφορικές εικόνες της περιοχής δείχνουν υδατοκαλλιέργειες λίγα μόνο μέτρα από την ακτή, συχνά σε όρμους ή σε μικρή απόσταση από χωριά. Η εγγύτητά τους είναι ένας από τους λόγους σύγκρουσης με τις τοπικές κοινότητες. «Οι πρώτες ιχθυοκαλλιέργειες χτίστηκαν τη δεκαετία του 1980 σε κλειστούς κόλπους, κοντά στις πόλεις, και παραμένουν εκεί ακόμα», δήλωσε η Αντζελίνα Μεταξάτου, βιολόγος και πρώην αξιωματούχος της Διεύθυνσης Αλιείας του Ελληνικού Υπουργείου Γεωργίας.

Σύμφωνα με μια μελέτη του 2011 που πραγματοποιήθηκε σε εκμεταλλεύσεις λαβρακιού και τσιπούρας, ένα αγρόκτημα που παρήγαγε 100 τόνους ψαριών, απέδιδε εννέα τόνους νιτρικών ρύπων στη θάλασσα. Τα απόβλητα καταλήγουν στο βυθό ή διαλύονται στο νερό, μαζί με άλλα απόβλητα όπως ο φωσφόρος.

Μια άλλη επιστημονική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2015 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η απελευθέρωση απορριμμάτων υδατοκαλλιέργειας στο νερό, γίνεται πρόβλημα λόγω του φορτίου οργανικών και ανόργανων θρεπτικών ουσιών, που οδηγεί στην επιδείνωση του περιβάλλοντος».

Σύμφωνα με την Μεταξάτου: «Ακριβά υπεράκτια κλουβιά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη μείωση των επιπτώσεων των υδατοκαλλιεργειών, αγκυροβολημένα σε βάθη μεγαλύτερα από 40 μέτρα, στην ανοιχτή θάλασσα, έξω από τους κόλπους και μακριά από την ακτή ή τους οικισμούς».

Αντί να ενθαρρύνει τη μετεγκατάσταση, ωστόσο, η Ελληνική Κυβέρνηση συμπεριέλαβε την περιοχή Αιτωλία-Ακαρνανία σε ένα στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας από το 2011.

Δέκα από τις καθορισμένες 25 περιοχές επέκτασης ιχθυοκαλλιέργειας της Ελλάδας, βρίσκονται στην περιοχή που καλύπτει 16,7 εκτάρια. «Ένα παρωχημένο μοντέλο ιχθυοκαλλιέργειας εφαρμόζεται στη δυτική ακτή της Αιτωλίας - Ακαρνανίας, όπου οι κατασκευές βρίσκονται κοντά στις ακτές, σε περιοχές με χαμηλή κυκλοφορία νερού, για να επιτρέψουν χαμηλό κόστος επένδυσης και συντήρησης», δήλωσε η Αναστασία Μήλιου, ερευνητής στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος, που μελετά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ιχθυοκαλλιεργειών, ως επιστημονικός σύμβουλος για τον Δήμο του Ξηρομέρου.

Η δημιουργία κατανεμημένων ζωνών για την υδατοκαλλιέργεια στην Ευρώπη υποστηρίζεται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), αλλά υπό συγκεκριμένους όρους. «Υπάρχουν πολλές επενδύσεις εκεί. Δεν μπορείτε να πάρετε ένα κομμάτι χαρτί και να πείτε, εντάξει αυτός ο τομέας είναι για την υδατοκαλλιέργεια», δήλωσε ο αξιωματούχος της υδατοκαλλιέργειας FAO, Alessandro Lovatelli. «Εάν έχουμε κλουβιά, πρέπει να έχουμε ένα ορισμένο βάθος, πρέπει να έχουμε ορισμένα ρεύματα, οπότε πρέπει να γίνει πολλή δουλειά για την κατανομή αυτών των ζωνών για την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας. Και ποιος το έχει κάνει μέχρι τώρα; Ξέρεις, όχι πολλά».

Η περιοχή που προορίζεται για την επέκταση των υδατοκαλλιεργειών στην Αιτωλία περιλαμβάνει τρεις τοποθεσίες Natura 2000. Πρόκειται για θαλάσσιες περιοχές που προστατεύονται από την ΕΕ για την πλούσια άγρια ζωή τους και τα πολύτιμα υποβρύχια λιβάδια της Μεσογείου, γνωστά ως λιβάδια Ποσειδωνίας. «Κατά ειρωνικό τρόπο, η περιοχή περιέχει πολύ λίγα από τη μεγάλη θαλάσσια πανίδα (μεγάλα ζώα) που θα πρέπει να είναι ο κύριος λόγος για τη δημιουργία της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής», δήλωσε ο βιολόγος και περιβαλλοντολόγος, Θεόδωρος Καρφάκης, σε ένα φάκελο που δημοσιεύθηκε το 2018 στο περιοδικό Biodiversity.

Οι πληθυσμοί των δελφινιών και άλλων ειδών «έχουν υποφέρει και στην πραγματικότητα έχουν καταρρεύσει τα τελευταία 20 χρόνια». Ο Καρφάκης υποστήριξε ότι οι αλλαγές θα μπορούσαν να αποδοθούν εν μέρει ή εξ ολοκλήρου στην ανθρώπινη ρύπανση, η οποία έχει αυξηθεί από τη δεκαετία του 1980. «Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι κατά την ίδια χρονική περίοδο εγκαθίστανται ταχέως και ολοένα και περισσότερο οι εκμεταλλεύσεις υδατοκαλλιέργειας στην περιοχή», είπε.

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο επικρίνεται η ιχθυοκαλλιέργεια στην Ελλάδα είναι η χρήση της τοξικής χημικής ουσίας, της φορμαλδεΰδης. Χύνεται στα κλουβιά για να δοκιμάσει και να ελέγξει τα παράσιτα που πολλαπλασιάζονται, λόγω της υψηλής πυκνότητας πληθυσμού στις οποίες ζουν τα ψάρια.

Σε μία υδατοκαλλιέργεια με λαβράκι και τσιπούρα στον Πόρο του Σαρωνικού κόλπου, επιβλήθηκε πρόστιμο το 2012 από την ελληνική περιβαλλοντική επιθεώρηση, επειδή επέτρεψε στη χρήση της φορμαλδεΰδης να «ξεπεράσει τα ελεγχόμενα όρια».

Παρά την παράβαση, το 2014 η υδατοκαλλιέργεια απέκτησε νέα άδεια για άλλα 10 χρόνια. Το 2015 αγοράστηκε από τη Selonda, που ανήκει στον Όμιλο Andromeda, τον κύριο παραγωγό ψαριών στην Ελλάδα.

Στο νησί του Πόρου, η ελληνική κυβέρνηση έχει δημιουργήσει μια άλλη ζώνη για την επέκταση της υδατοκαλλιέργειας, που θα καταλαμβάνει 2.400 εκτάρια στην ξηρά και 1.090 εκτάρια στη θάλασσα.

Ερωτηθείς για την τακτική χρήση φορμαλδεΰδης σε θαλάσσιες εκμεταλλεύσεις, η Φωτεινή Αραμπατζή, αναπληρωτής Υπουργός του Ελληνικού Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων το 2020 δήλωσε στο Εθνικό Κοινοβούλιο: «Η χρήση της φορμαλδεΰδης ως κτηνιατρικού φαρμάκου επιτρέπεται για ζωικά είδη, είναι ασφαλές και δεν αφήνει υπολείμματα στους ιστούς επειδή είναι μια πολύ πτητική ουσία».

Παρόμοια περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν επίσης εμφανιστεί στην Ιταλία σε περιοχές όπου συγκεντρώνεται η παραγωγή τσιπούρας και λαβρακίου.

Η Ιταλία παράγει περίπου 13.000 τόνους εκτρεφόμενων ψαριών ετησίως και υποστηρίζει την επέκταση του κλάδου. Τα περισσότερα αγροκτήματα βασίζονται περισσότερο από την ακτή από ό, τι στην Ελλάδα, αλλά βρίσκονται σχεδόν πάντα σε κόλπους ή προστατευμένες θαλάσσιες περιοχές, όπου το κόστος διαχείρισης είναι χαμηλότερο. «Όσοι θέλουν να κατασκευάσουν μία μονάδα υδατοκαλλιέργειας, επιλέγουν περιοχές λιγότερο εκτεθειμένες σε καταιγίδες, γιατί διαφορετικά θα υποστούν άμεση ζημιά από τη θάλασσα», δήλωσε ο βιολόγος Giuseppe Nascetti από το Πανεπιστήμιο της Τοσκίας. «Αλλά τα ρεύματα εκεί δεν είναι αρκετά δυνατά ώστε να επιτρέψουν μια αλλαγή νερού για να απομακρύνουν τους ρύπους».

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η μεγαλύτερη παραγωγή λαβρακίου και τσιπούρας στην Ιταλία, ήταν στην ελκυστική τουριστική περιοχή του Κόλπου της Γκαέτα στο Λάτσιο.

Περίπου 50 κλουβιά ψαριών εξακολουθούν να λειτουργούν στον κόλπο, παρά τις τοπικές αρχές που διατάζουν τη μετακίνηση των υδατοκαλλιεργειών το 2009, λόγω της ρύπανσης που προκαλούν. «Οι περιβαλλοντικές συνθήκες των παράκτιων θαλάσσιων υδάτων του Κόλπου της Γκαέτα πρέπει να θεωρηθούν κρίσιμες», δήλωσε μια μελέτη που διενήργησε η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος του Λάτσιο και το Πανεπιστήμιο Sapienza μεταξύ του 2012 και του 2015. Η μελέτη κατηγόρησε την «ισχυρή αστικοποίηση, την τουριστική επέκταση, σε σχέση με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την υδατοκαλλιέργεια» για «την υποβάθμιση της περιβαλλοντικής ποιότητας της παράκτιας λωρίδας του κόλπου».

«Η μελέτη αναφέρει ανησυχητικά δεδομένα και επισημαίνει την πλήρη φτώχεια του βυθού Ποσειδωνίας στον κόλπο», δήλωσε η Paola Villa, πρώην Δήμαρχος του τοπικού Δήμου της Formia. Τα τελευταία χρόνια οι θαλάσσιες εκμεταλλεύσεις στην Ιταλία έχουν επεκταθεί στον Κόλπο της Follonica στην Τοσκάνη. Εκεί, οι τοπικές αρχές διέθεσαν 17 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα θάλασσας για εκτροφή λαβρακιού και τσιπούρας.

Αυτή η ιστορία είναι η τέταρτη σε μια σειρά για την ιχθυοκαλλιέργεια που χρηματοδοτείται από το journalismfund.eu, έναν ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικό οργανισμό στις Βρυξέλλες που υποστηρίζει τη διασυνοριακή ερευνητική δημοσιογραφία.

Οι έρευνές μας πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τον Ιταλό Δημοσιογράφο Francesco De Augustinis.