Επιγραφές από την αρχαία Αλυζία

Γράφει η κα Παρασκευή Σιδερά - Λύτρα.

Εισαγωγικά αναφέρω, ότι το κείμενο που ακολουθεί το είχαμε γράψει από κοινού ο Αλέξανδρος Σιδεράς και εγώ και το είχαμε πρωτοδημοσιεύσει στην εφημερίδα ΑΛΥΖΙΑ το 2002. Επειδή το περιεχόμενο αναφέρεται στην παλαιά ιστορία του τόπου μας, θεωρώ ότι δεν χάνει την επικαιρότητά του και θα διαβαζόταν με ενδιαφέρον και από τους νεότερους ή και από όσους στην αντίληψη των οποίων δεν είχε υποπέσει τότε – Το επαναδημοσιεύω με τη σκέψη μου στον Αλέκο.

Στις αρχές της δεκαετίας του ᾽30 του περασμένου αιώνα ο Γερμανός αρχαιολόγος Γκύντερ Κλάφφενμπαχ (Günther Klaffenbach) κατά τη διάρκεια περιηγήσεων του ανά την Ελλάδα προς αναζήτηση σωζομένων αρχαίων ελληνικών επιγραφών, ακολουθώντας τις περιγραφές αρχαίων συγγραφέων, Ελλήνων και Λατίνων αναζήτησε και τα ίχνη της αρχαίας πόλης Αλυζίας και έτσι έφθασε και στην Κανδήλα.
Ο δάσκαλος του Δημοτικού Σχολείου Κανδήλας Ζαχαρίας Λύτρας, διαθέτοντας ο ίδιος αξιοθαύμαστη αρχαιομάθεια, οδήγησε τον Κλάφφενμπαχ, όπως είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε από τις αυθεντικές διηγήσεις του, από σπίτι σε σπίτι και από κήπο σε κήπο προς ανεύρεση των σωζομένων επιγραφών. Η έκπληξή τους ήταν μεγάλη, όταν εντόπισαν αρχαίες επιγραφές, όχι μόνον σε πέτρες, που χρησιμοποιήθηκαν στη νεότερη εποχή ανάμεσα στις άλλες ως οικοδομικό υλικό, αλλά και σε ανύποπτα μέρη, όπως π.χ. σε ένα κεραμίδι, που χρησιμοποιούσε για στήριγμα της βαρέλας της μια εύτακτη νοικοκυρά. – Προσφέρονταν βέβαια, όπως κάθε κεραμίδι "Δηλαβέρη"!
Μέσα σε δυο χιλιάδες χρόνια οι καταστροφές, από δυνάμεις της φύσης ή από ανθρώπινο χέρι, δημιουργούν ερείπια και επιφέρουν τη λησμονιά.
Ανεξάρτητα όμως από τον τόπο όπου βρέθηκαν από τον Κλάφφενμπαχ οι επιγραφές της Αλυζίας στην Κανδήλα, καταγράφηκαν επιμελώς από τον ίδιο και δημοσιεύθηκαν με ακριβή στοιχεία του τόπου ή του σπιτιού, όπου εντοπίστηκαν, καθώς ακόμα και του ονόματος του ιδιοκτήτη. Δημοσιεύθηκαν στη γνωστή σειρά Επιγραφές της Δυτικής Ελλάδας. (Inscriptiones Graecae Septentrionalis. Μέρος I. Δεύτερη έκδοση, τεύχος II: Επιγραφές της Ακαρνανίας, Βερολίνο 1957, σελ. 54 κ.ε.)
Ο Κλάφφενμπαχ αναζήτησε και επιγραφές, που είχαν βρει παλαιότεροι ερευνητές, όταν κατά τις περιηγήσεις τους είχαν επισκεφθεί την Κανδήλα και τις είχαν εν μέρει δημοσιεύσει σε περιοδικά ή αυτοτελή βιβλία όπως π.χ. ο I. Heuzey, Le mont Olympe et l´ Acarnanie (Το όρος Όλυμπος και η Ακαρνανία) το 1880. Άσχετα όμως από το αν τις ξαναβρήκε ο Κλάφφενμπαχ σύμφωνα με την περιγραφή των προηγηθέντων περιηγητών ή όχι, τις συμπεριέλαβε στο δημοσίευμά του.
Οι δημοσιευμένες επιγραφές από την Αλυζία είναι συνολικά 7. Δεν έχουν διασωθεί όλες πλήρεις· με τον καιρό έχουν εξαλειφθεί μερικά γράμματα. Χωρίς όμως να υπεισέλθουμε σε φιλολογικές λεπτομέρειες, τις δημοσιεύομε, όπως τις συμπλήρωσαν ο Κλάφφενμπαχ ή οι πριν από αυτόν, παραλείποντας και τα σύμβολα, που υποδηλώνουν, ποια γράμματα λείπουν. Τις πληροφορίες, κυρίως για τον ακριβή τόπο εύρεσης, τις αντλούμε από το ενημερωτικό λατινικό κείμενο, με το οποίο συνοδεύει την έκδοση της κάθε μίας επιγραφής ο ίδιος ο Κλάφφενμπαχ.
Η πρώτη αναφερόμενη επιγραφή είχε βρεθεί σε έναν κήπο του χωριού και είχε δημοσιευθεί από τον W. Henzen το 1860, όπως γράφει ο Κλάφφενμπαχ· ο ίδιος δεν μπόρεσε πλέον να τη βρει, «την αναζήτησα μάταια», γράφει. Πρόκειται για μια αφιέρωση από κάποιον με το όνομα Κλέων του Μενέτου στη θεά Άρτεμι, που λατρευόταν ιδιαίτερα στην Ακαρνανία:

Κλέων Μενέτο ανέθηκε

Αρτέμιδι ευχ[άν]

Τη δεύτερη επιγραφή είχε την τύχη να την ιδεί ο Κλάφφενμπαχ μαζί με τον συνοδό του δάσκαλο. Ήταν χαραγμένη στη βάση μαύρου μαρμάρου, εντοιχισμένου στον τοίχο σπιτιού, του οποίου ιδιοκτήτης ήταν ο Ιωάννης Δ. Αποστολάκης. Η επιγραφή αποτελεί αφιέρωση στη θεά Υγεία από γυναίκα με το όνομα Ιππονίκα και άνδρα με το όνομα Μεννείας:

Υγεία

Ιππονίκα

Μεννείας

Σε δύο στήλες εντοιχισμένες, στις δύο πλευρές της εισόδου της εκκλησίας της Παναγίας, υπήρχαν χαραγμένα δύο επιτάφια επιγράμματα. Στο αρχικό κείμενο, που ήταν από χρόνους προχριστιανικούς, προστέθηκε, όπως φαίνεται, νέο κείμενο για άλλα πρόσωπα αργότερα, σε εποχή χριστιανική. Στο πρώτο αναφέρεται αρχικά μια Λαάνασσα του Λεοντέος και στο δεύτερο Αριστομένης του Μεννέα. Στο πρώτο προστέθηκε, όπως φαίνεται σε χριστιανικούς χρόνους το κείμενο "υπέρ ευχίς Ελευθερίου αναγνώστου" και στο δεύτερο "και υπέρ μνήμης της γυναικός αυτού Αγάπης":

Λαάνασσα

Λεοντέος

υπέρ ευχίς Ελευθερίου

αναγνώστου

Αριστομένης

Μεννέα

και υπέρ της γυναικός

αυτού Αγάπης

Μια στήλη από ασβεστόλιθο ελλειψοειδούς σχήματος διακοσμημένη με διάφορα σχήματα από άνθη, όπως αναφέρει ο Κλάφφενμπαχ, βρέθηκε φυλαγμένη στην αυλή σπιτιού, του οποίου ιδιοκτήτης ήταν ο Γεώργιος Π. Λύτρας. Επάνω στη στήλη ήταν χαραγμένη επιγραφή με τα ονόματα νεκρών, Γέμελλα και Πωλλίων, καθώς και η ηλικία τους, σβησμένη πλέον:

Γέμελλα ετών...

χαίρε

Πωλίων ετών

χαίρε

Το άλλο επιτάφιο επίγραμμα, το οποίο είχε δημοσιεύσει ο I. Heuzey στο βιβλίο του Το όρος Όλυμπος και η Ακαρνανία, αναφέρεται σε κάποιον Φρύνιχο του Αλεξίου ή του Αλεξάνδρου.

Φρύνιχος

Αλεξ...

Η επόμενη επιγραφή ήταν σε κεραμίδι, που φυλασσόταν στο σπίτι, του οποίου ιδιοκτήτης ήταν ο Φώτιος Μπούρας. Όπως φαίνεται, αναφέρεται σε τρεις δημιουργούς. Η επιγραφή δεν έχει αποκατασταθεί πλήρως. Κατά τη δημοσιευμένη μορφή έχει ως εξής:

Επί δημιουργούντων --μ

νήστου Σωσινίκου ----

Εάν η συμπλήρωση επί είναι σωστή, τότε πρόκειται μάλλον για ονόματα διοικητικών αρχόντων.
Τέλος ο Κλάφφενμπαχ αναφέρει, ότι στο Βρετανικό Μουσείο έχει μεταφερθεί και φυλάσσεται τερρακόττα με την επιγραφή:

ΑΛΥΖΕΙΩΝ

Η επιγραφή αυτή αποτελεί πρόσθετη μαρτυρία, ότι οι κάτοικοι της Αλυζίας ονομάζονταν Αλύζειοι (όχι Αλύζιοι· τέτοιος τύπος δεν μαρτυρείται από καμιά αρχαία πηγή). Σύμφωνα με διάφορες άλλες πηγές, η πιο συχνή, και, βάσει κυρίως των σωζόμενων νομισμάτων, η επισημότερη ονομασία των κατοίκων της Αλυζίας ήταν Αλυζαίοι.
Οι αρχαίες επιγραφές, που σώθηκαν από τη φθορά του χρόνου και δημοσιεύθηκαν από τον Γκύντερ Κλάφφενμπαχ, είναι μεν λίγες, αλλά ξαναζωντανεύουν ονόματα ανθρώπων, που έζησαν σε αυτόν τον τόπο, στην πόλη της Αλυζίας, πριν από δύο χιλιάδες χρόνια. Αυτοί χάθηκαν, αλλά τα χαραγμένα στις πλάκες ονόματά τους έμειναν, διαιωνισμένα στα αφιερώματά τους και στα επιτάφια επιγράμματά τους, δείγματα μιας πλευράς της καθημερινής τους ζωής. Δεν έπρατταν κι αυτοί τίποτε άλλο από ό,τι πράττει ο καθένας μας σε αυτόν τον τόπο σήμερα, εκφράζοντας τα αισθήματά του στον Θεό και ευχόμενος για τους ζωντανούς ή τους νεκρούς αγαπημένους του.