Η Επανάσταση του 1821 στον ελληνικό φιλοτελισμό. Μέρος Α΄: Τα γραμματόσημα της περιόδου 1924-1945.

Γράφει ο Βασίλης Ζαγκότας.

Εκπαιδευτικός, Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Η εφεύρεση του γραμματοσήμου αποτελεί σήμανση προπληρωμής αλληλογραφίας και αποδίδεται στον Άγγλο δάσκαλο Ρόουλαντ Χιλ μετά από πρόταση του οποίου κυκλοφόρησαν στην Αγγλία το 1840 τα πρώτα γραμματόσημα. Τα πρώτα ελληνικά γραμματόσημα εκτυπώθηκαν σε γαλλικά πρότυπα, κυκλοφόρησαν το 1861 και έφεραν την κεφαλή του Ερμή. Το θέμα αυτό κυριάρχησε σε όλες τις εκδόσεις μέχρι το 1900.

Από το 1901 κι έπειτα οι εκδόσεις εμπλουτίζονται με νέες παραστάσεις, όλες από την ελληνική αρχαιότητα. Η πρώτη σειρά με παραστάσεις εκτός της αρχαιότητας εκδόθηκε το 1912 επί τη ευκαιρία του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.

Στα 160 χρόνια ζωής του, το ελληνικό γραμματόσημο κοσμήθηκε με πλήθος παραστάσεων περιλαμβάνοντας προσωπικότητες, στοιχεία από την παράδοση, τη χλωρίδα και την πανίδα, επετείους και εκδηλώσεις καθώς και μια ευρεία θεματολογία από την ελληνική Ιστορία, η οποία προσελκύει πλήθος συλλεκτών.

Ανάμεσα στα ιστορικά θέματα, η Επανάσταση του 1821 κατέχει ξεχωριστή θέση. Οι πρώτες εκδόσεις ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1920 και συνεχίστηκαν έως και το 1945.

Κατόπιν, για 20 περίπου χρόνια δεν εκδόθηκε καμία σειρά. Δραστήρια υπήρξε η περίοδος της δικτατορίας, κατά την οποία εκδόθηκαν αρκετές σειρές ενώ σποραδικές υπήρξαν οι μεταπολιτευτικές εκδόσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη το εκδοτικό πρόγραμμα της δισεκατονταετηρίδας 1821-2021.

Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε μια σύντομη περιδιάβαση στις επετειακές εκδόσεις της πρώτης περιόδου 1924-1945. Οι υπόλοιπες περίοδοι θα παρατεθούν σε άλλες συνέχειες. Σημαντική πηγή για τις εκδόσεις αυτές -πλην της προσωπικής μου συλλογής- υπήρξε η ιστοσελίδα http://greekstamp.blogspot.com/ καθώς και οι σχετικοί ετήσιοι κατάλογοι.

Τα γεγονότα της Επανάστασης στα γραμματόσημα της περιόδου 1924-1945:

Παρόλο που το 1921 γιορταζόταν η εκατονταετηρίδα από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, τα Ελληνικά ταχυδρομεία δεν εξέδωσαν σχετικές αναμνηστικές σειρές, καθώς η χώρα βρισκόταν κατά την περίοδο εκείνη σε εμπόλεμη κατάσταση (Μικρασιατική Εκστρατεία).

Η πρώτη έκδοση με αναφορά στο 1821 τυπώνεται το 1924 (16 Απρ.) με τη χαλκογραφική μέθοδο και είναι αφιερωμένη στον λόρδο Βύρωνα, τον μεγάλο φιλέλληνα. Ο Βύρωνας (πλήρες όνομα: Τζωρτζ Γκόρντον, 6ος Λόρδος του Μπάιρον), ένας διεθνής αστέρας της εποχής του, έφτασε στο Μεσολόγγι στις αρχές του 1824, διέθεσε μεγάλα ποσά για να συντηρήσει στράτευμα και προσπάθησε να επηρεάσει περισσότερους Ευρωπαίους για να ενταχθούν στο φιλελληνικό κίνημα.

Πέθανε στο Μεσολόγγι από υψηλό πυρετό στις 19/4/1821. Το γραμματόσημο των 80 λεπτών φέρει την απεικόνιση του Βύρωνα στο γνωστό πορτραίτο του Τόμας Φίλιπς, ενώ αυτό των 2 δραχμών χρησιμοποιεί την παράσταση του γνωστού πίνακα «Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» που φιλοτέχνησε το 1861 ο Θεόδωρος Βρυζάκης.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1926, το Ελληνικό Κράτος τελώντας υπό τη διδακτορία του Πάγκαλου εξέδωσε αναμνηστικό γραμματόσημο (24 Απρ.) για την εκατονταετηρίδα από την Έξοδο του Μεσολογγίου. Το γραμματόσημο είχε αξία 25 λεπτών και απεικονίζει τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη. Διακρίνεται το μεγαλύτερο τμήμα του γλυπτού του Μπονάνου, η «παιδούλα», η οποία με το δάχτυλό της ψηλαφίζει τα γράμματα της επιτύμβιας επιγραφής του ήρωα. Το γραμματόσημο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στις 24 Απριλίου 1926 μόνο στο Μεσολόγγι. Στην υπόλοιπη Ελλάδα κυκλοφόρησε 17 ημέρες αργότερα.

Το 1927 (1 Αυγ.) τα Ελληνικά Ταχυδρομεία υπό την οικουμενική κυβέρνηση Ζαΐμη θα κυκλοφορήσουν μια σειρά τριών γραμματοσήμων αφιερωμένων στον Γάλλο φιλέλληνα Κάρολο Φαβιέρο (πλήρες όνομα: Σαρλ Νικολά Φαμπβιέ).

Ο Φαβιέρος, πρώην αξιωματικός του Ναπολέοντα, ήρθε στην Ελλάδα για να βοηθήσει την Επανάσταση. Το 1825 ανέλαβε διοικητής του επίσημου τακτικού στρατού. Στα τέλη του 1826 διέσπασε την πολιορκία της Ακρόπολης και ανεφοδίασε τους Έλληνες παραμένοντας εκεί έως τον Μάιο του 1827.

Σε ανάμνηση αυτών γεγονότων το Ελληνικό Κράτος ανήγειρε αναθηματική στήλη στο Ηρώδειο με την επιγραφή «Τω Φαβιέρω». Αυτή ακριβώς η επιγραφή κοσμεί και τη σειρά των τριών γραμματοσήμων, όπου η κοινή παράσταση φέρει το πορτραίτο του Φαβιέρου και μια εικόνα της Ακρόπολης.

Το 1927-28 επί τη ευκαιρία της επετείου των 100 ετών από τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, τα Ελληνικά Ταχυδρομεία κυκλοφόρησαν ομώνυμη αναμνηστική σειρά. Η περιλαμβάνει 5 γραμματόσημα: στο πρώτο (αξίας 1,5 δρχ.) απεικονίζεται ο τόπος της ναυμαχίας, στο δεύτερο (αξίας 4 δρχ.) η στιγμή της ανατίναξης της ναυαρχίδας του αιγυπτιακού στόλου, ενώ στα υπόλοιπα τρία (αξίας 5 δρχ.) εικονίζονται τα πρόσωπα των τριών ναυάρχων (Κόδρινγκτον, Δε Ριγνύ και Βαν ντερ Χέυδεν).

Κατά την αρχική κυκλοφορία της σειράς διαπιστώθηκε ότι το όνομα του Κόδρινγκτον είχε γραφεί λάθος και έτσι η συγκεκριμένη αξία επανατυπώθηκε με πλήρες το όνομα.

Κατά την έναρξη της ταραγμένης για την Ελλάδα δεκαετίας του ’30, εκδόθηκε (1η Απρ. 1930) επί τη ευκαιρία του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου (1830) η πρώτη αναμνηστική σειρά αφιερωμένη εξ’ ολοκλήρου στην επανάσταση του 1821 και έφερε πορτραίτα Ελλήνων ηρώων.

Με το Πρωτόκολλο της 3ης Φεβρουαρίου 1830 αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία της Ελλάδας. Για τον λόγο αυτό, ο επίσημος τίτλος της σειράς είναι «Ανεξαρτησία» αλλά έμεινε γνωστή ως «Έκδοση Ηρώων».

Η σειρά είναι εξαιρετικά καλαίσθητη και αποτελείται από 15 προσωπογραφίες ηρώων και 3 παραστάσεις: Στην πρώτη (αξίας 4 δρχ.) εικονίζεται ένας χάρτης της Ελλάδας με τα σύνορα του 1830 και του 1930, στη δεύτερη ο γνωστός πίνακας του Λουντοβίκο Λιπαρίνι με τον Παλαιών Πατρών να υψώνει το λάβαρο της Επανάστασης στα Καλάβρυτα, ενώ στην τρίτη εικονίζεται ο γνωστός πίνακας του Βρυζάκη (1853) για την Έξοδο του Μεσολογγίου.

Η επόμενη σειρά που κυκλοφόρησε με θεματολογία από το 1821 άργησε 15 χρόνια. Η σημασία, ωστόσο, του συμβολισμού του ’21 παρέμεινε υψηλή.

Το 1945 η πρώτη μεταπελευθερωτική σειρά γραμματοσήμων περιλάμβανε 8 αξίες, οι οποίες κυκλοφόρησαν με χρονική απόσταση πέντε μηνών (Μάρτιο με Αύγουστο).

Το θέμα των γραμματοσήμων ήταν η «Δόξα των Ψαρών», γνωστός πίνακας του Νικολάου Γύζη (1898). Το συγκεκριμένο γραμματόσημο είχε ξανακυκλοφορήσει ενταγμένο σε σειρά το 1937.

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι εκδόσεις σειρών πλήθυναν και η θεματολογία παρουσίασε εξαιρετική ποικιλία, ενώ οι εκδόσεις ήταν καλαίσθητες. Ωστόσο, η πρώτη σειρά γραμματοσήμων με θέμα το 1821 θα εκδοθεί μόλις το 1968 από τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών.

(Συνεχίζεται προσεχώς)