Το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων (fake news).

Πηγή: https://www.alithia.gr

Του Θανάση Φρυδά.

Μηχανικός Υπολογιστών & Πληροφορικής

Διευθυντής σπουδών “Διαδίκτυο - Καινοτομία στην Εκπαίδευση”.

Το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων ή fake news κάθε άλλο παρά καινούργιο είναι. Ωστόσο, η ραγδαία αύξηση της χρήσης του διαδικτύου σε συνδυασμό με τη γιγάντωση των κοινωνικών δικτύων και τις σημερινές πραγματικά εντυπωσιακές δυνατότητες των έξυπνων κινητών τηλεφώνων έχουν αυξήσει δραματικά την επίδρασή τους στη ζωή μας.

Σε παλαιότερες εποχές οι ειδήσεις (αληθείς ή ψευδείς) ήταν αποκλειστικά διαχειριζόμενες από ειδησεογραφικά πρακτορεία και οργανισμούς κρατικούς ή ιδιωτικούς. Σήμερα όμως με όλες τις παραπάνω εξελίξεις, αυτό το τοπίο έχει αλλάξει οριστικά. Παραγωγός πληροφορίας επομένως και εν δυνάμει της είδησης είναι ο κάθε πολίτης.

Σε καμία περίπτωση αυτή η εξέλιξη δεν είναι αρνητική αφού η ελευθερία της έκφρασης πολιτών ή ομάδων είναι συνταγματικό δικαίωμα σε κάθε δημοκρατία. Δυστυχώς όμως αυτή η ευκολία στη δημιουργία πληροφορίας μπορεί να τύχει κακοπροαίρετης και υστερόβουλης διαχείρισης, πράγμα που καθιστά τη διάκριση ανάμεσα σε αληθινό και ψεύτικο περιεχόμενο ιδιαίτερα σημαντική για τη σωστή πληροφόρησή μας, ίσως και κρίσιμη για το μέλλον της δημοκρατίας, όπως κάποιοι ισχυρίζονται.

Πριν προχωρήσουμε στους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βοηθηθούμε σε αυτήν μας την προσπάθεια, ας δούμε ποιος είναι ο ορισμός μια είδησης και τι είναι αυτό που μας οδηγει να την κατάταξουμε ως ψευδή.

Σύμφωνα με τους δημοσιογραφικούς κανόνες μια είδηση για ένα γεγονός καλείται να απαντήσει στα ερωτήματα τι, ποιος, πού, γιατί και πώς και πρέπει να στηρίζεται σε αδιαμφισβήτητες πληροφορίες.

Να σημειωθεί, ότι είναι διαφορετικό πράγμα μια είδηση από ένα άρθρο γνώμης, το οποίο ως στόχο έχει να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τη σημασία ή το περιεχομενο της είδησης, κατά τη γνώμη πάντα του αρθογράφου. Ακόμα πιο υποκειμενικά μπορεί να είναι κείμενα που χαρακτηρίζονται ως απόψεις.

Μπορούμε τώρα να ορίσουμε τις «ψευδείς ειδήσεις» ως εκείνες που: είναι διαμορφωμένες με ανακρίβειες, χωρίς επαληθεύσιμα γεγονότα και πηγές και που είτε σκόπιμα και κακοπροαίρετα διαστρεβλώνουν ένα πραγματικό γεγονός, είτε αναφέρονται σε ένα εντελώς κατασκευασμένο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα άρθρα έχουν σχεδιαστεί για να προκαλούν συναισθηματική ανταπόκριση και τοποθετούνται σε συγκεκριμένους ιστότοπους ή Μέσα, προκειμένου να δελεάσουν τους αναγνώστες να τα μοιραστούν ευρέως.

Σε άλλες περιπτώσεις, τα άρθρα "ψευδών ειδήσεων" ενδέχεται να δημιουργούνται και να διαδίδονται από αλγόριθμους υπολογιστών που έχουν σχεδιαστεί για να λειτουργούν σαν άτομα που μοιράζονται πληροφορίες, κάτι όμως που μπορούν να κάνουν γρήγορα και ακούραστα.

Το ποιοι δημιουργούν τις ψευδείς ειδήσεις και οι λόγοι που τους ωθούν να το κάνουν είναι κάτι που απαιτεί πολύ χώρο για να αναλυθεί και σίγουρα αποτελεί θέμα ευρείας ανάλυσης.

Ας εστιάσουμε σε κάτι πιο χρήσιμο. Στο πώς μπορούμε να τις αναγνωρίζουμε. Μια σειρά από ενδείξεις ότι μια είδηση είναι ψευδής είναι οι παρακάτω:

• Το κείμενο μάς προτρέπει με έντονο τρόπο να το αναπαράγουμε.

• Περιέχει μη λειτουργικά – ενεργά λινκ.

• Περιέχει υπερβολικούς τίτλους ή τίτλους που δεν έχουν σχέση με το κείμενο της ανάρτησης.

• Δίνεται η αίσθηση ότι το κείμενο είναι προϊόν αυτόματης μετάφρασης.

• Δεν υπάρχει συντάκτης.

• Υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη.

• Αντί για ημερομηνία το κείμενο μάς δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως χθες, προχθές, την προηγούμενη εβδομάδα κτλ.

• Όσο πιο απίστευτοι ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν, ενώ το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες άσχετες με το θέμα ή είναι σε κακή ανάλυση (είναι επίσης μια ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά).

Όσο περισσότερες από αυτές τις ενδείξεις συγκεντρώνει μια είδηση τόσο πιθανότερο είναι να είναι ψευδής.

Στην προσπάθειά μας να αναγνωρίσουμε αν μια είδηση είναι αληθής ή ψευδής δεν είμαστε μόνοι. Μια σειρά από ανεξάρτητους οργανισμούς ή ομάδες προσπαθεί να μας βοηθήσει, και τα τελευταία χρόνια και οι ίδιοι οι κολοσσοί της τεχνολογίας στο χώρο του περιεχομένου και της μετάδοσής του καταβάλλουν προσπάθειες να αφαιρούνται από το περιεχόμενό τους ψευδείς ειδήσεις.

Μια αναζήτηση με το εργαλειο Fact check της Google μπορεί άμεσα να μας ενημερώσει αν κάποια είδηση έχει χαρακτηριστεί ως ψευδής, να μας οδηγήσει στη σελίδα του οργανισμού ή της ομάδας που την ερεύνησε, όπου και μας παρατίθενται και όλα τα στοιχεία που αποδεικνύουν αυτό το γεγονός.

Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να βρούμε ότι το δήθεν άρθρο που εμφανίστηκε σε ροή ειδήσεών μας σε ένα μεσο κοινωνικής δικτύωσης για παράδειγμα, και εμφανίζει κάποιον διάσημο να μας καλεί να κάνουμε τη μία ή την άλλη ενέργεια, είναι κατασκευασμένο.

Αξίζει να αναφερθεί η ύπαρξη μιας σειράς διαδικτυακών παιχνιδιών που προσπαθούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τον τρόπο παραγωγής των ψευδών ειδήσεων και την απήχηση που αυτές μπορεί να εχουν.

Δυστυχώς όμως τα πράγματα δεν είναι πάντα τόσο απλά. Μια καλή πρακτική από μέρους μας είναι να αποφεύγουμε την αναπαραγωγή ειδήσεων που δεν είμαστε σίγουροι ότι είναι αληθείς ακόμα και αν τυχαίνει να συμφωνούμε, κατά την υποκειμενική μας άποψη με αυτές.

Έτσι, σπάμε τον κύκλο της παραπληροφόρησης και συμμετέχουμε ενεργά στην προστασία ενός πολύ σημαντικού μας δικαιώματος, του δικαιώματος της σωστής πληροφόρησής μας. Οι ψευδείς ειδήσεις δεν θα σταματήσουν να υπάρχουν αλλά είναι δική μας επιλογή, ίσως και ευθύνη, το να προσπαθούμε να τις αναγνωρίσουμε και να περιορίσουμε τη διάδοσή τους.