Γράφει ο Θοδωρής Καρφάκης.
Οικολογικός επιστήμονας-ειδικός στην διαχείριση οικοσυστημάτων.
Νήσος Κάλαμος Νομού Λευκάδας.
theokarfak@gmail.com
Η υδατοκαλλιέργεια η αλλιώς η καλλιέργεια υδροβίων η αμφιβίων ζώων με σκοπό την παραγωγή πρωτεΐνης για ανθρώπινη κατανάλωση είναι μια παλιά πρακτική που σε μερικές περιοχές του πλανήτη ξεπερνάει τα 3.000 έτη (π.χ. Κίνα). Μέχρι πριν περίπου 40 χρονιά οι δραστηριότητες αυτές ήταν περιορισμένες σε γλυκά ή υφάλμυρα νερά και κατά βάσιν παραδοσιακού χαρακτήρα με απλά μέσα (π.χ. διβάρι).Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και διάφορων επιστημονικών επιτευγμάτων στον τομέα της ιχθυολογίας, τα οποία αξίζει να σημειωθεί ότι περιλαμβάνουν και γενετική μηχανική μεταξύ άλλων, έγινε δυνατόν να υπάρξει επέκταση και στην θάλασσα σε βιομηχανική πλέον κλίμακα και με πολλά νέα είδη ιχθύων.
Όπως και στα οικοσυστήματα της στεριάς ή του γλυκού νερού έτσι και στα θαλάσσια η καλλιέργεια προϋποθέτει τροποποίηση των αρχικών συνθηκών του περιβάλλοντος σε ένα σημαντικό βαθμό προκειμένου να αντικατασταθεί το τοπικό οικοσύστημα από ένα άλλο οικολογικό σύστημα, ανθρωπογενές σε χαρακτήρα με αποκλειστικό στόχο την παραγωγή πρωτεΐνης. Πολύ σύντομα μετά την ύπαρξη αυτής της δυνατότητας άρχισαν να ξεφυτρώνουν ανά τον πλανήτη σε αρχικά ήρεμα νερά οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες υδατοκαλλιέργειας.
Όπως και με το παράδειγμα της γεωργίας στην κοιλάδα του Αμαζονίου στην στεριά, με την συνεπακόλουθη αποψίλωση των δασών για καλλιέργεια σόγιας και εκτροφή βοοειδών, ένα ανάλογο μοντέλο οικολογικών αλληλεπιδράσεων σχηματίστηκε μεταξύ οικοσυστημάτων, μεμονωμένων ειδών άγριας ζωής αλλά και κυβερνητικών μηχανισμών και παγκοσμιοποιημένων καπιταλιστικών οικονομικών συμφερόντων. Άρα μπορούμε να μιλήσουμε για ρυθμό μετατροπής της συνολικής θαλάσσιας έκτασης σε υδατοκαλλιέργειες, όπως μιλάμε σε ρυθμό μετατροπής δάσους σε γεωργικές εκτάσεις μεταξύ άλλων. Όπως και εκεί το άμεσο οικολογικό φαινόμενο είναι η τροποποίηση και ο κατακερματισμός των βιότοπων αλλά και η τροποποίηση των υπαρχόντων με μηχανισμούς όπως η ρύπανση.
Όπως και με το παράδειγμα της γεωργίας στην κοιλάδα του Αμαζονίου στην στεριά, με την συνεπακόλουθη αποψίλωση των δασών για καλλιέργεια σόγιας και εκτροφή βοοειδών, ένα ανάλογο μοντέλο οικολογικών αλληλεπιδράσεων σχηματίστηκε μεταξύ οικοσυστημάτων, μεμονωμένων ειδών άγριας ζωής αλλά και κυβερνητικών μηχανισμών και παγκοσμιοποιημένων καπιταλιστικών οικονομικών συμφερόντων. Άρα μπορούμε να μιλήσουμε για ρυθμό μετατροπής της συνολικής θαλάσσιας έκτασης σε υδατοκαλλιέργειες, όπως μιλάμε σε ρυθμό μετατροπής δάσους σε γεωργικές εκτάσεις μεταξύ άλλων. Όπως και εκεί το άμεσο οικολογικό φαινόμενο είναι η τροποποίηση και ο κατακερματισμός των βιότοπων αλλά και η τροποποίηση των υπαρχόντων με μηχανισμούς όπως η ρύπανση.
Γιατί όμως αυτή η τεράστια ανάπτυξη και μεγάλη επιθυμία που εκφράζεται σε ελληνικά δεδομένα σε έναν υπερχρεωμένο κλάδο που χρωστάει σχεδόν ένα δισεκατομμύριο ευρώ ήδη; Η απάντηση είναι απλή. Μια κοντόφθαλμη τεχνοκρατική αντίληψη που βλέπει μόνο χρηματικό κέρδος στον ορίζοντα μόνο λίγων ετών, που πρέπει απαραίτητα να λειτουργήσει στο πλαίσιο της οικονομίας της παγκοσμιοποιημένης ελεύθερης αγοράς και που αναζητεί απλούς μηχανισμούς παράγωγης πρωτογενών πόρων προκείμενου να λειτουργήσει.
Επίσης αυτή η αντίληψη λειτουργεί μέσα στα πλαίσια της λεγόμενης νέο-κλασσικής οικονομικής θεωρίας, που δεν αναγνωρίζει ότι οι φυσικοί πόροι του πλανήτη είναι ορισμένοι ή ότι η βιοποικιλότητα ή το τοπίο έχουν χρηματική αξία και ας μην έχουν άμεσα εμπορεύσιμη άξια στην ελεύθερη αγορά. Όπως το δάσος στον Αμαζόνιο και οι παραδοσιακές κοινότητες που εξαρτώνται από τις υπηρεσίες που προσφέρει, αντιμετωπίζουν τις σαρωτικές αλλαγές που επιφέρει η λεγόμενη ανάπτυξη που περιλαμβάνει αντικατάσταση συστημάτων πλουσίων σε βιοποικιλότητα με ανθρωπογενής με στόχο την αποκλειστική παράγωγη λίγων μονό αγαθών που όμως έχουν εμπορευσιμότητα και χρηματιστηριακή άξια στην παγκόσμια αγορά και άρα συμφέρουν το παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό σύστημα και τους εκάστοτε πολιτικούς ηγέτες που το υπηρετούν, έτσι και οι μεσογειακές παραλιακές κοινότητες βρίσκονται αντιμέτωπες με ένα παρόμοιο φαινόμενο.
Ακόμα και η υπερεκμετάλλευση των ήδη υπαρχόντων οικοσυστημάτων, πολύ πριν την έλευση των εν λόγω μορφών χρήσης του χώρου είναι ένα κοινό φαινόμενο σε πολλές περιοχές.όπως και εκεί όμως οι άμεσα τοπικές κοινωνίες δεν ευθύνονται για την εν λόγω υποβάθμιση. Αλιευτικά σκάφη από άλλες χώρες ακόμα υπό την επιτήρηση άρχων όπως η διεύθυνση αλιείας ή το λιμενικό σώμα και υπό την παρουσία διαφόρων περιβαλλοντικών οργανώσεων άλλα και πανεπιστήμιων, ερευνητικών ιδρυμάτων κ.λ.π., καταφέρνουν με κάποιο τρόπο να αλωνίζουν ανενόχλητα ενώ παράλληλα οι επαγγελματίες ντόπιοι αλιείς πληρώνονται για να καταστρέψουν τα καΐκια και τις βάρκες τους.
Όχι πως δεν συντελούν και αυτοί στην υποβάθμιση, αλλά το κράτος είναι που έχει την επιτήρηση και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις είναι εκεί για να ελέγχουν το κράτος. Άρα είναι άδικο να κατηγορείς αυτό τον κόσμο γιατί είναι άλλοι υπεύθυνοι ουσιαστικά και μάλιστα επιστήμονες με τεχνογνωσία. Αυτό που φυσικά συμβαίνει είναι ότι η κυβέρνηση μην θέλοντας να προχωρήσει σε ειδικά καθεστώτα για την προστασία του οικοσυστήματος μέσα από τις τοπικές κοινωνίες που δεν δουλεύουν στην οικονομία της παγκοσμιοποιημένης ελεύθερης αγοράς που επιθυμεί να συναλλάσσεται και οι λοιποί κυβερνητικοί και μη που δεν θέλουν να τα βάλουν με το σύστημα ουσιαστικά υποβοηθούν την αντικατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων με πιο άπλα τεχνητά που όμως δεν διασφαλίζουν αειφόρο ανάπτυξη, αλλά εξόρυξη οικοσυστημάτων, τα όποια είναι φυσικά οι βιομηχανικές υδατοκαλλιέργειες. Ανάλογη πολίτικη και τάση ακολουθείται στον Αμαζόνιο με τις μονοκαλλιεργειες δένδρων, σόγιας κλπ.
Ο τρόπος που αρχίζει η όλη διαδικασία παρουσιάζει ενδιαφέρον, ειδικά όταν εξεταστεί στην κλίμακα του χρόνου για τα ελληνικά δεδομένα.
1. Οι εταιρίες υδατοκαλλιέργειας, πάντα υπό την ευλογία του κράτους, έχοντας από καιρό εντοπίσει και μελετήσει πιθανές περιοχές για εξόρυξη, αποφασίζουν να επιλέξουν μια για να τοποθετήσουν κλουβιά.
2. Εξασφαλίζουν οποιαδήποτε χρηματοδότηση ακόμα και δάνειο για να αρχίσει η μονάδα. Παράλληλα έχουν φροντίσει να διεισδύσουν στις τοπικές κοινωνίες σε κάποιο βαθμό που θα τους επιτρέπει να κάνουν την δουλεία τους. Το κόστος δεν είναι ζήτημα, το κράτος είναι εκεί για να βοηθήσει έστω και αν η μονάδα είναι οικονομικά ασύμφορη, αυτό που μετράει είναι να είναι τεχνοκρατικό αρκετά, να δουλεύει στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και να δίνει κέρδος γρήγορα. Οι οικολογικές και κοινωνικές συνέπειες είναι άσχετες.
3. Οι μονάδες φτάνουν συνήθως με τους τοπικούς κάτοικους εξαγριωμένους, υποστηριζόμενες από τις πολύ συχνά ήδη αγορασμένες ή ακόμα και τοποθετημένες τοπικές κυβερνήσεις. Συνήθως είναι σόου, γιατί οι τοπικές κυβερνήσεις παίζουν θέατρο, θέλοντας απεγνωσμένα να επανεκλεγούν.
4. Οι διαμαρτυρίες συνεχίζονται, αλλά οι μονάδες έχουν μπει στόχος να καλλιεργηθούν σαρκοφάγα ψάρια, μια όχι και πολύ αποδοτική μορφή παράγωγης πρωτεΐνης, που όμως έχει μεγάλη ζήτηση στην διεθνή αγορά.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα, που γενικά παρότι δεν τα θέλει, από την άλλη δεν θέλει και να τα διώξει γιατί έχει έναν λαό που πλέον ειδικά δέχεται τα πάντα λόγω ανέχειας αλλά και γενικότερης διαφθοράς, ακόμα και 560 ευρώ μισθό για να ναι 10 ώρες την μέρα μέσα στην φορμόλη. Οι περισσότερες μονάδες έχουν ήδη θέσει στόχο να υπερπαράγουν και αν χρειαστεί να βαφτίσουν αυτά τα ψάρια ως προερχόμενα από άλλη χώρα. Συνήθως άνθρωποι που δεν είναι από την άμεση περιοχή δουλεύουν εκεί. Αυτοί δεν έχουν σχέση με το οικοσύστημα και γι αυτό δεν έχουν τύψεις να το καταστρέψουν. Τα ψάρια αυτά θα ταΐσουν με άλλα άγρια μη σαρκοφάγα ψάρια ή μείγμα που περιέχει και μεταλλαγμένη σόγια από τον Αμαζόνιο ή και αλλού.
5. Η παράγωγη έχει αρχίσει και μαζί τα πρώτα προβλήματα. Αρρώστιες σκοτώνουν αρκετά από τα παραγόμενα ψάρια και αυτά πρέπει να απορριφθούν απευθείας στην θάλασσα. Τα κλουβιά λειτουργούν σαν εστίες μόλυνσης για αγρίους πληθυσμούς, ειδικά για νεαρά άτομα και όχι μονό του ιδίου είδους. Η τροφή έχει μέσα ανόργανα συστατικά και ο ευτροφισμός των υδάτων αρχίζει το ίδιο και η έλλειψη οξυγόνου. Ψάρια φεύγουν από τα κλουβιά και αρχίζουν να αναπαράγονται με άλλα άγρια, η γενετική ρύπανση έχει αρχίσει. Από καιρό διάφορα είδη θαλάσσια και παράκτια ακόμα και πουλιά έχουν χάσει τους βιότοπους αναπαραγωγής τους κ.λ.π., ειδικά εμπορικά σημαντικά ψάρια όπως η σαρδέλα.
6. Η παραγωγή συνεχίζεται με ολοένα αυξανόμενη χρήση τεχνητών παρεμβάσεων όπως αντιβιοτικά για να μην πεθαίνουν τα ψάρια. Η επέκταση των δραστηριοτήτων των μονάδων στην στεριά έχει αρχίσει και μαζί συγκρούσεις με άγρια ζωή και ντόπιες κοινωνίες. Στόλοι δικηγόρων ή και πληρωμένοι τοπικοί άρχοντες μεταξύ άλλων συντελούν στο να υποβαθμίζεται το ζήτημα σε σημασία. Πλέον η διείσδυση στις τοπικές κοινωνίες έχει για τα καλά εγκαθιδρυθεί, εταιρίες ιχθυοκαλλιέργειας πληρώνουν υποτροφίες από δάνεια και χορηγήσεις ΕΕ που δόθηκαν για να εκσυγχρονίσουν μονάδες κ.λ.π., ακόμα και οργανώνουν εκδηλώσεις όπως γιορτή σαρδέλας με τσιπούρα ιχθυοτροφείου. Πλέον οι περισσότερες μονάδες έχουν δεκαπλασιαστεί σε έκταση και πολλαπλασιαστεί σε παράγωγη, αντιδράσεις υπάρχουν ακόμα, αλλά έχουμε κρίση, και το αν η τρόικα βγήκε από την έξοδο διαφυγής ή από την κεντρική είσοδο είναι πιο σημαντικό ζήτημα στα μεινστριμ ΜΜΕ.
Η δωροδοκία των τοπικών αλιέων με ψάρια από τα κλουβιά, γιατί η άγρια παράγωγη είναι πλέον ασήμαντη, έχει αρχίσει. Ο κλάδος μπαίνει στην πορεία του να εξαφανιστεί, χωρίς ιδιαίτερες ενδιάμεσες αντιδράσεις.
Η δωροδοκία των τοπικών αλιέων με ψάρια από τα κλουβιά, γιατί η άγρια παράγωγη είναι πλέον ασήμαντη, έχει αρχίσει. Ο κλάδος μπαίνει στην πορεία του να εξαφανιστεί, χωρίς ιδιαίτερες ενδιάμεσες αντιδράσεις.
Στο μέλλον η ΚΥΑ των υδατοκαλλιεργειών -πλέον έχουμε φτάσει σε σημείο αυτά τα συμφέροντα να ανεβοκατεβάζουν όχι μονό τοπικές κυβερνήσεις αλλά και νομοθεσίες (π.χ. η περιοχή Καλάμου και Καστού αλλά και Ξηρομέρου ήταν αρχικά το 2009 στο χωροταξικό για την τουριστική ανάπτυξη, αλλά το 2011 μπήκαν με την εν λόγω ΚΥΑ σε τροχιά για ΠΟΑΥ- που βαφτίζει διάφορες Περιοχές ως Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ), για να μην χρειάζονται πλέον ούτε καν τα ανέκδοτα που ονομάζονται μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ή οτιδήποτε άλλο (καθότι δεν παρέχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν μια περιβαλλοντικά αειφόρο επιχείρηση), αλλά με συνοπτικές διαδικασίες και στο όνομα μιας ανάπτυξης (εμφανώς όχι αειφόρου), μπορούν πλέον να μπουν κλουβιά κατά εκατοντάδες στρέμματα σχεδόν άμεσα.
Η Ελλάδα μετατρέπεται σε εργοστάσιο παραγωγής ψαριών, με συνεπακόλουθο οικολογικό ολοκαύτωμα στα φυσικά οικοσυστήματα και στις τοπικές ανθρώπινες κοινωνίες. Όχι γιατί αυτές έχουν ιστορικά δικαιώματα στην διαχείριση των φυσικών τους πόρων και το δικαίωμα να αποφασίζουν όπως επιθυμούν για τις τύχες του τόπου τους και βάσει διακήρυξης του ΟΗΕ.
Το σημαντικό είναι να δράσουμε από κοινού σαν σύνολο, για να αντιμετωπιστεί στο σύνολο της αυτή η απειλή και όχι ο καθένας για την πάρτη του, και όταν λέμε δράση εννοούμε δράση. Αυτοί έχουν ένα τιμ που δουλεύει ακατάπαυστα, πρέπει να έχουμε και εμείς το ίδιο.
Αυτές ήταν οι ιδέες, εμπειρίες μου αλλά και γενικά οι σκέψεις μου μέχρι τώρα για το ζήτημα.
Με εκτίμηση
Θοδωρής Καρφάκης
Είμαι από το Μύτικα και πολλά από αυτά που γράφεις παλικάρι μου τα έχω δει να συμβαίνουν με καταπληκτική ομοιότητα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠλέον η διείσδυση στις τοπικές κοινωνίες έχει για τα καλά εγκαθιδρυθεί, εταιρίες ιχθυοκαλλιέργειας πληρώνουν υποτροφίες από δάνεια και χορηγήσεις ΕΕ που δόθηκαν για να εκσυγχρονίσουν μονάδες κ.λ.π., ακόμα και οργανώνουν εκδηλώσεις όπως γιορτή σαρδέλας με τσίπουρα ιχθυοτροφείου. Πλέον οι περισσότερες μονάδες έχουν δεκαπλασιαστεί σε έκταση και πολλαπλασιαστεί σε παράγωγη, αντιδράσεις υπάρχουν ακόμα αλλά έχουμε κρίση, και το αν η τρόικα βγήκε από την έξοδο διαφυγής ή από την κεντρική είσοδο είναι πιο σημαντικό ζήτημα στα μεινστριμ ΜΜΕ.
Η δωροδοκία των τοπικών αλιέων με ψάρια από τα κλουβιά γιατί η άγρια παράγωγη είναι πλέον ασήμαντη έχει αρχίσει. Ο κλάδος μπαίνει στην πορεία του να εξαφανιστεί χωρίς ιδιαίτερες ενδιάμεσες αντιδράσεις.