Η πρόταση της Συμπολιτείας Ξηρομεριτών του Δήμου Ξηρομέρου, που υπεβλήθη στη δημόσια διαβούλευση νέων περιοχών προς ένταξη στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000.

Η Συμπολιτεία Ξηρομεριτών ανταποκρινόμενη στο κάλεσμα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας που αφορούσε τη διαβούλευση για την ένταξη νέων περιοχών στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000 κατέθεσε τις απόψεις της για το καθεστώς προστασίας και διαχείρισης του βελανιδοδάσους Ξηρομέρου.

Πρόταση για ρύθμιση του καθεστώτος προστασίας και διαχείρισης του βελανιδοδάσους Ξηρομέρου.

Το δάσος ειναι μια σημαντική πηγή ανανεώσιμων πόρων (δασολίβαδα, βιομάζα, βελανίδοκαρπός κλπ) οι οποίοι με κατάλληλη διαχείριση μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη καινοτόμων παραγωγικών δραστηριοτήτων και στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας γενικότερα.

Στο παρελθόν η εκμετάλλευση των δασολίβαδων και του βελανιδόκαρπου πραγματοποιούταν με εντατικούς ρυθμούς για πολλές δεκαετίες και η δασική υπηρεσία προκειμένου να εξασφαλισθεί η ορθή κατανομή των πόρων και η ομαλή διεξαγωγή των δραστηριοτήτων στο δάσος, όπως ήταν η βόσκηση στα δασολίβαδα, η συλλογή του βελανίδι οξύ και η ξύλευση για τις ανάγκες της κάθε οικογένειας, καθόρισε ένα απλό και δίκαιο σύστημα διαχείρισης, που στηριζόταν στη διανομή δέντρων βελανιδιάς μόνο προς εκμετάλλευση.

Η διαχείριση αυτή εκχώρησε πάγια δικαιώματα επικαρπίας στους κατοίκους των παραδασόβιων χωριών τόσο στα δέντρα όσο και στο δασολίβαδα που κάλυπταν τα δέντρα αυτά. Τα δικαιώματα επικαρπίας στα λεγόμενα τοπικά «τεμάχια» του Δαναούς νομικά να ισχύσουν ακοίμητη και σήμερα, μόνο που χρειάζεται να επικαιροποιηθούν με τη διαχειριστική μελέτη που θα εκπονηθεί.

Καμία όμως παραγωγική δραστηριότητα στο μέλλον δε μπορεί να έχει προοπτική αν το θεσμικό πλαίσιο προστασίας, διοίκησης και διαχείριση του δάσους δεν είναι σαφώς καθορισμένο, με κριτήρια και δείκτες σύγχρονης διαχείρισης.

Η τελευταία διαχειριστική μελέτη που ίσχυσε από το 2006 μέχρι το 2014 μνημόνευσε τα δικαιώματα των παραδασόβιων που απέκτησαν κατά το παρελθόν σε ότι αφορά την επικαρπία, επιπρόσθετα δε καθόρισε στόχους δασοπονίας για το μέλλον οι οποίοι αποβλέπουν:

1) Στην υποβοήθηση του δάσους σε τέτοιο βαθμό, ώστε η σύνθεση και η δασοπονική του δομή να ανταποκρίνονται καλύτερα στις φυσικές συνθήκες (κλιματεδαφικές και συνθήκες διαδοχής των ειδών κλπ) για να μπορέσει καλύτερα να εξυπηρετήσει τους ποικίλους σκοπούς της δασοπονίας,

2) Στην προστασία και αξιοποίηση του δάσους ως ώριμου οικοσυστήματος, πέραν του ξύλου, παραγωγικού σκοπού, με έμφαση στην προστασία του τοπίου (διατήρηση αιωνόβιων ατόμων βελανιδιάς) και στην προστασία της βιοποιλικότητας (το σύνολο της πανίδας και της χλωρίδας που εξαρτώνται από το δάσος).

3) Στην κάλυψη των ατομικών αναγκών σε δασικά προϊόντα των κατοίκων της περιοχής,

4) Στη διάθεση στο εμπόριο των προϊόντων που απομένουν, μετά την παραπάνω κάλυψη, έτσι ώστε με τη χρηματική πρόσοδο από αυτό, να γίνονται απαραίτητα δασικά έργα στο σύμπλεγμα, άμεσης και έμμεσης ωφέλειας, όπως επίσης και δασικές βελτιώσεις,

5) Στη συνεχή ανανέωσή του με κατάλληλα διαχειριστικά έργα.

6) Στη βελτίωση και την καλύτερη αξιοποίηση των χορτολιβαδικών εκτάσεων, ώστε η ντόπια κτηνοτροφία να είναι βιώσιμη για την κάλυψη των αναγκών σε κτηνοτροφικά προϊόντα, αλλά και την παραπέρα διάθεσή τους,

7) Στη δημιουργία προϋποθέσεων για τη πλήρη αξιοποίηση του δάσους και των δασικών προϊόντων (δρόμοι, ανάδειξη πηγών νερού, βιοτεχνίες επεξεργασίας φυτό χώματος, ριζών ερείκης).

8) Δε θα πρέπει να παραβλεφθεί ο ρόλος του δάσους ως χώρου δασικής αναψυχής που σκοπεύει να ικανοποιήσει τις ανάγκες δασικής αναψυχής των κατοίκων και των επισκεπτών της περιοχής με τέτοιο τρόπο ώστε χωρίς διατάραξη των γύρω δασικών οικοσυστημάτων να τονίζεται ακόμη, μα περισσότερο το φυσικό κάλλος του χώρου ευαισθητοποιώντας τους σε θέματα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και 

9) Θα πρέπει να επισημάνουμε την υδρογεωλογική σημασία και την προστασία των εδαφών από διαβρώσεις, που προσφέρει το δάσος στην ευρύτερη περιοχή. Έτσι η προστασία του αλλά και ενέργειες που αποσκοπούν στη δημιουργία οικολογικά υγιούς δάσους θεωρούνται επιβεβλημένες, έτσι ώστε να επιτευχθούν υψηλές κοινωφελείς επιδράσεις.

Λαμβάνοντας υπ´ όψιν τις μέχρι τώρα καταγεγραμμένες άμεσες και έμμεση αξίες του δάσους και προκειμένου να καθορισθεί άμεσα ένα ρεαλιστικό και σύγχρονο καθεστώς προστασίας και διαχείρισης του βελανιδοδάσους προς όφελος των παραδασόβιων αλλά και με γνώμονα την προστασία της φύσης και του τοπίου προτείνουμε τη σύνθεση των προτάσεων της Δασικής Υπηρεσίας που καταγράφονται στην εγκριθείσα τελευταία διαχειριστική μελέτη και στο προσωρινό σχέδιο βόσκησης που εκπονήθηκε πρόσφατα για τους Δήμους του νομού Αιτωλ/νίας, καθώς και και των προτάσεων που καταγράφονται στον οικοτουριστικό οδηγό του βελενιδοδάσους που εκπονήθηκε από το Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλλοντος και Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου Πατρών.

Υπ´ όψιν ότι το βελανιδοδάσος υπάγεται στην περιφέρεια των Δήμων Ξηρομέρου, Αγρινίου και Μεσολογγίου.

Το κλειδί μιας επιτυχημένης κατά τη γνώμη μας διαχείρισης θα είναι η επικαιροποίηση του παραδοσιακού καθεστώτος διαχείρισης του δάσους που ίσχυσε πολλές δεκαετίες στο παρελθόν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.

Εμείς ως Συμπολιτεια Ξηρομεριτών, δημοτική παράταξη του Δήμου Ξηρομέρου, φανταζόμαστε να λειτουργούν μέσα στο δάσος διάφορες ενότητες δραστηριοτήτων, όπως χώροι αναψυχής, παρατηρητήρια χλωρίδας - πανίδας, πυροφυλάκια, επισκέψιμα δασοκτήματα, σταβλικές εγκαταστάσεις προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις του αγροτουρισμού, περίπτερα πληροφόρησης, μονοπάτια πεζοπορίας και ποδηλασίας, ενιαία «τεμάχια» όπως στο παρελθόν, ζώνη βιοκαλλιεργειών στις πεδινές εκτάσεις που βρίσκονται στα όρια του δάσους, υποδομές για επεξεργασία δασικών προϊόντων και άλλες υποδομές μέσα στα χωριά προσαρμοσμένες στην τοπική αρχιτεκτονική και τη τοπική παράδοση.

Ο πυρήνας του δάσους και τα χωριά είναι μια αδιάσπαστη ενότητα και μόνο έτσι μπορούμε να τη διαχειριστούμε.

Πρόταση εγκεκριμένη από τη Διεύθυνση Δασών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος.

Ο οικότοπος της Βελανιδιάς, Quercus ithaburensis subsp.Macrolepis,σύμφωνα με τον Τεχνικό Οδηγό Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφισης Τύπων Οικότοπων της Ελλάδος (Ντάφης και άλλοι 1999) περιλαμβάνεται στον κατάλογο του παραρτήματος I της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, ως οικότοπος με κωδικό 41.791 (Corine 1998,1991).

Σύμφωνα με τα παραπάνω και σε συνδυασμό με την υποβαθμισμένη μορφή δασών Βελανιδιάς και τους σκοπούς της δασοπονίας, προτείνεται να κηρυχθεί η περιοχή ως προστατευταία βάσει του Νόμου 3010/2002.

Έτσι θα πρέπει να εκπονηθεί μια Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη με τις προδιαγραφές του άρθρου 16 Πίνακας 4 της ΚΥΑ 6926/5387/90, ώστε η περιοχή αυτή να ενταχθεί στις κατηγορίες του άρθρου 18 παρ.3, σύμφωνα με τα κριτήρια χαρακτηρισμού του ως άνω Νόμου 1650/1986.

Τέλος σημειώνεται ότι η θεσμοθέτηση μιας περιοχής ως προστατευόμενη δε θα λύσει τα προβλήματα του δάσους εάν δεν εφαρμοσθεί ορθολογική και αειφορική διαχείριση, τόσο από το φορέα διαχείρισης και προστασίας (Διεύθυνση Δασών - Δασαρχεία Αμφιλοχίας, Αγρινίου, Μεσολογγίου) όσο και από τους κατοίκους της περιοχής μελέτης.

Πρόταση του Πανεπιστημίου Πατρών (Οικοτουριστικός Οδηγός του βελανιδοδάσους).

Η περιοχή του βελανιδοδάσους έχει πολλά πλεονεκτήματα σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής ενός μοντέλου επιτυχημένης προστασίας. Το δάσος είναι αγαπητό στους ντόπιους διότι εκφράζει μέρος του πολιτισμού και της νεότερης ιστορίας τους. Είναι ένα πραγματικά μεγάλο δάσος και πολλά τμήματα του διατηρούνται ακόμη σε άριστη κατάσταση, με εναλλαγές κλειστού και ανοιχτού δάσους, με υπεραιωνόβια δέντρα και μεγάλη βιοποικιλότητα.

Τα σπάνια και απειλούμενα είδη, οι ιδιόμορφοι σχηματισμοί της βλάστησης και η υψηλή ποιότητα των οικοτόπων καταδεικνύουν την αξία του βελανιδοδάσους ως μια σημαντική περιοχή για προστασία.

Το δάσος μπορεί να αποτελέσει μοχλό κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης για την περιοχή. Προτάσεις υπάρχουν και μπορούν να αναφερθούν πολλές αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, οικολογικές βαφές από το βελανίδι, αναζωογόνηση της συλλογής βελανιδιού για οικολογική βυρσοδεψία, προώθηση βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, κέντρα ενημέρωσης επισκεπτών κα.

Το δάσος βρίσκεται σε περιοχή που έχει σταδιακά εγκαταλειφθεί, υπάρχει όμως πολύ χώρος για έμπρακτες πράξεις προστασίας και αναβάθμισης του.

Απαραίτητες δράσεις:

1) Θεσμοθέτηση Προστατευόμενης Περιοχής.

Η προκαταρκτική έρευνα που έχει γίνει από την ομάδα μελέτης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, έχει αποδείξει ότι είναι ένα ξεχωριστό φυσικό τοπίο. Η περιοχή πρέπει να κηρυχθεί προστατευόμενη και βάσει του Νόμου 1650/1986 και πρέπει να εκπονηθεί μια Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη. Από τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της πρώτης φάσης της έρευνας βιοποικιλότητας της περιοχής προτείνονται τα ακόλουθα:

Α. Θεσμοθέτηση Προστατευόμενης Περιοχής Βελανιδοδάσους Ξηρομέρου, που θα πρέπει να έχει ένα πυρήνα προστασίας και μία ευρύτερη περιφερειακή ζώνη.

Β. Θεσμοθέτηση της περιοχής του πυρήνα του δάσους της Μάνινας ως προστατευόμενο Τοπίο (έκταση 60.000 στρεμμάτων μεταξύ των περιοχών Λιγοβίτσι, Σκουρτού, Κόροντας, Πεντάλοφος, Στρογγυλοβούνι, Παλαιομάνινας, Ρίγανης, Γουριώτισας, Βόρειας όχθης Λίμνης Οζερού.

Γ. Θεσμοθέτηση της περιφερειακής ζώνης με το χαρακτηρισμό Περιοχή Οικοανάπτυξης που θα περιλαμβάνει τη ευρύτερη περιοχή του πρώην Δήμου Αστακού, δασικές και ορεινές εκτάσεις γύρω και νότια από το δάσος της Μάνινας ως την περιοχή Πλατυγιάλι - Καλή Χίτσα. Αυτή η προστατευόμενη περιοχή μπορεί να είναι η επέκταση της προτεινόμενης Ειδικής Ζώνης Διατήρησης Λίμνης Οζερού και να περιλαμβάνει και τη λίμνη που γεωγραφικά εφάπτεται με το βελανιδοδάσος.

2) Εκπόνηση ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης για τη προστατευόμενη περιοχή. Η θεσμοθέτηση της περιοχής ως προστατευόμενη δε σημαίνει και τη λύση όλων των υπαρχόντων προβλημάτων. Είναι απαραίτητη η σύνταξη Σχεδίου Διαχείρισης που θα υλοποιηθεί από τον αντίστοιχο φορέα.

3) Δημιουργία ειδικής υπηρεσίας η οργανισμού που θα λειτουργεί ως φορέας διαχείρισης και θα ασχολείται αποκλειστικά με την προστατευόμενη περιοχή.

4) Δράσεις προστασίας μέσα από τη τοπική κοινωνία. Η συλλογική δράση των πολιτών βοηθά στην προστασία της περιοχής. Σημαντικό ρόλο πιο συγκεκριμένα πρέπει να διαδραματίσουν η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι Περιβαλλοντικές Οργανώσεις. Οι φορείς αυτοί μπορούν να βοηθήσουν:

- Στη φύλαξη του δάσους.

- Στην ευαισθητοποίηση του κοινού.

- Στην προώθηση της θεσμοθέτησης.

- Στην προώθηση της λειτουργίας του Φορέα Διαχείρισης.

5) Δράσεις προστασίας από την επιστημονική κοινότητα της περιοχής. Για να διατηρηθεί και να αναβαθμιστεί η βιοποικιλότητα του βελανιδοδάσους του Ξηρομέρου χρειάζεται επιστημονική έρευνα και παρακολούθηση. Το τμήμα Φυσικών Πόρων θα μπορούσε να αναλάβει δράσεις:

- Επιστημονικής παρακολούθησης.

- Οικολογικής αποκατάστασης, αναγέννησης και ανόρθωσης των υποβαθμισμένων περιοχών του δάσους.

- Εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Τέλος υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας, καθώς δάσος και άνθρωπος πρέπει να επιβιώσουν μαζί.

Συμπολιτεία Ξηρομεριτών 

Δήμου Ξηρομέρου

Οι παρακάτω φωτογραφίες είναι συνημμένες στην πρότασή μας, της Συμπολιτείας Ξηρομεριτών του Δήμου Ξηρομέρου, που υπεβλήθη στη δημόσια διαβούλευση νέων περιοχών προς ένταξη στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000.