Οι σύντροφοι του Οδυσσέα διαμαρτύρονται για τον εξανθρωπισμό τους.

Η Κίρκη μεταμορφώνει τους συντρόφους του Οδυσσέα σε γουρούνια.

Πηγή: https://gallica.bnf.fr

Της Παρασκευής Σιδερά-Λύτρα. 

(τ. δημοδιδασκάλισσα στην Κανδήλα).

Το επεισόδιο της μεταμόρφωσης των συντρόφων του Οδυσσέα από την Κίρκη σε γουρούνια παραλήφθηκε από νεότερους συγγραφείς, διαφοροποιήθηκε και εμπλουτίστηκε με τη φαντασία του εκάστοτε παραλήπτη και αποδόθηκε με νέο λογοτεχνικό ένδυμα.

Μια λεπτομέρεια της "γουρουνοποίησης" και προ παντός της "απογουρουνοποίησης" παρουσιάζει ο λογοτέχνης μας Κώστας Βάρναλης (1884–1974) στο πεζογράφημά του «Το ημερολόγιο της Πηνελόπης».

Οι διασκεδαστικές – εκ πρώτης όψεως –, αλλά και βαθύνοες σκέψεις κατά την πρόσληψη και τροποποίηση αυτού του οδυσσειακού επεισοδίου, γράφτηκαν από τον Βάρναλη το 1946. Μόλις είχε τελειώσει ο πόλεμος, και ο συγγραφέας μας επεξεργαζόταν διανοητικά και συναισθηματικά τα βιώματά του, ζώντας στην μετακατοχική Ελλάδα.

Καλύτερα γουρούνια παρά άνθρωποι!

Ο Κώστας Βάρναλης – μάλλον η Πηνελόπη στο "Ημερολόγιό" της – γράφει, ότι αφικνείται ξαφνικά στην Ιθάκη ένας «Ψευτοδυσσέας», ένας πρώην εκ γενετής γουρούνι, που, πριν μεταμορφωθεί από την Κίρκη κατά λάθος σε άνθρωπο, είχε ζήσει στον ίδιο σταύλο με τα γουρούνια - συντρόφους του Οδυσσέα. Αυτός, λοιπόν, ο "Ψευτοδυσσέας" διηγείται στην Πηνελόπη το επεισόδιο της γουρουνοποίησης και απογουρουνοποίησης των συντρόφων του αληθινού Οδυσσέα και της συμπεριφοράς τους (Παραθέτω εξ αντιγραφής, διατηρώντας την ορθογραφία του Βάρναλη):

«Κι ό,τι γίνηκε κατόπι δεν το περίμενε κανένας, μήτε η Κίρκη μήτε ο Δυσσέας – κ᾽ εγώ πιο πολύ.

Ο Δυσσέας περίμενε, πως θα πέφτανε πρώτα, κλαίγοντας από χαρά, ένας στ᾽αλλουνού την αγκαλιά κ᾽ ύστερις όλοι μαζί θα πέφτανε στα πόδια τα δικά του και να του φιλάνε τα χέρια, που τους ξανάδωσε πίσω την ψυχή τους και το πνέμα τους: πατρίδα, γονιούς, παιδιά και θεούς! 

Τίποτα!

(...) 

Όταν συνεφέρανε, ξεσπάσανε σε μάβρο μιρολόγι:

– Τί κακό μάς έκανες γρουσούζη! Όπου να πας και να σταθείς, σε κυνηγάν οι θεοί και φέρνεις τη συφορά στον εαφτό σου και το θάνατο στους αλλουνούς! Μια φορά μονάχα, τώρα, μας βγήκε σε καλό των θεών ο κατατρεγμός. Γιατί μας ξανάκανες ανθρώπους; Μας ρώτησες; 

Τί να την κάνουμε την "εικόνα και την ομοίωση" των θεών στα μούτρα, όταν τα μούτρα μας κ᾽η ψυχή μας είναι σημαδεμένα με την πυρωμένη στάμπα του σκλάβου; 

Είχαμε ξεχάσει τα πάντα. Για μας δεν υπήρχανε περασμένα και μελλούμενα. Μονάχα το σήμερα. Δεν ξέραμε, πως υπάρχει θάνατος. Κι αν μια μέρα μας έσφαζε τ᾽αφεντικό μας ή μας σπάραζε κανένας λύκος, αφτό θα γινότανε μια φορά, χωρίς να το ξέρουμε κι όχι σαν τώρα, που γίνεται κάθε μέρα και λίγο λίγο – και το ξέρουμε!

Μας μάδησες τις γουρουνότριχες και μας έξυσες τις λάσπες από το πετσί μας και μας ξαναγέμισες την ψυχή με χειρότερες λάσπες και γουρουνότριχες: ψέματα κι απάτες των αλλωνών, καημούς και βάσανα δικά μας!

Ξανακάνε μας γουρούνια! Κι αμόλησέ μας στα βουνά και στα ρουμάνια. Να τρέχουμε κοπάδι κατήφορο κι ανήφορο· να περνάμε κολυμπώντας τα πλημμυρισμένα ποτάμια τις άνοιξες· να τρώμε ρίζες, καλάμια κι αγριοσέλινα· να ξεθάβουμε με τη μύτη μας βορβούς και τρούφες και τυφλοπόντικους το χειμώνα. Χωρίς δεσμούς, χωρίς αφεντικά και συνεπούμενα, χωρίς θεούς! Και χωρίς ιδέες, που συφέρουνε στους ανθρωποφάγους. Κ᾽ οι λύκοι; Αν μπορούσαν να μας πιάσουν! Ενώ τώρα οι λύκοι μας έχουνε δεμένους!...

Και κλαίγοντας του πιάσανε τα γόνατα και τον παρακαλούσανε να τους δώσει το χοντρό τους το πετσί, τα τέσσερα τα πόδια, την ουρά και τα καπρόδοντα – και την αναισθησία!" 

(...) 

Και ο "Ψευτοδυσσέας" συνεχίζει να λέει στην Πηνελόπη:

"Ο σκλάβος λαός, τόσο περισσότερο δεν καταλαβαίνει κ᾽ εφχαριστέται, όσο τον κάνεις περισσότερο γουρούνι. Απάνω σ᾽αφτήνε την πρώτην αλήθεια θα θεμελιώσω το δικό μας το βασίλειο! 

Αν ήτανε παρόντας ο Θερσίτης, θα τους έλεγε: Παλέψτε να σπάσετε τις αλυσίδες σας· και να φάτε και τους Λύκους! Γι᾽ αφτό θα κρεμάω τους Θερσίτες!...» 

Διασκεδαστικότατο το επεισόδιο της "απογουρουνοποίησης" των συντρόφων του Οδυσσέα από τον Βάρναλη, ο οποίος το εκμεταλλεύεται, για να υπαινιχθεί με καυστική σάτιρα την κοινωνική αδικία, την εκμετάλλευση, τη βάναυση και εγκληματική καταπίεση των αδυνάτων από τους ισχυρούς.