Για τι πράγμα μιλάω όταν μιλάω για αγένεια.

Πηγή: https://antifono.gr

Γράφει η Λουκία Μητσάκου.

Ο αγενής τρόπος συμπεριφοράς και η επιθετική έλλειψη ενδιαφέροντος για τον Άλλον, τα δικαιώματά του και τις ανάγκες του τα τελευταία χρόνια αποτελούν πραγματικά μάστιγα. Την αγένεια τη βλέπουμε καθημερινά παντού: στο δρόμο, στα μέσα μεταφοράς, στους οδηγούς, στη δημόσιες υπηρεσίες, στο αφεντικό, στους συνεργάτες, στους πολιτικούς, στα μαγαζιά, στις παρέες, στα social media. Αν δεν τη βλέπουμε, σημαίνει πως την έχουμε συνηθίσει- και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.

Πότε η αγένεια έγινε κανονικότητα; Πότε αυτή η συμπεριφορά μπήκε στην καθημερινότητά μας και τη θεωρήσαμε κάτι το αποδεκτό; Γιατί αποδεκτό δε θα γίνει ποτέ. Γιατί η αγένεια και το bullying δεν είναι μια συμπεριφορά που συνηθίζεται ούτε κάτι που πρέπει να το δεχόμαστε και να το αποσιωπούμε.

Για τι πράγμα μιλάω όταν μιλάω για αγένεια.

Το τι συνιστά ευγένεια ή αγένεια μπορεί να διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία.

Αρχικά, ίσως θα έπρεπε να μιλήσουμε για το τι συνιστά αγένεια και τι ευγένεια. Η ευγένεια και οι καλοί τρόποι δεν είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Μπορεί να έχεις καλούς τρόπους αλλά να μην είσαι ευγενικός. Αν, όμως, είσαι ευγενικός, τότε κατά πάσα πιθανότητα έχεις καλούς τρόπους. Όταν αναφέρομαι σε αγενή συμπεριφορά, αναφέρομαι σε συμπεριφορές που βλάπτουν τον άνθρωπο-δέκτη αυτής της συμπεριφοράς πρακτικά. Με άλλα λόγια, δε με ενδιαφέρει αν ο άλλος τρώει ακουμπώντας τους αγκώνες του στο τραπέζι. Αυτά είναι θέματα του savoir-vivre και καθόλου δε θα μας απασχολήσουν εδώ. Με ενδιαφέρει αν βρίζεις τον άλλον ή του ασκείς βία με οποιονδήποτε τρόπο.

Η αγένεια μπορεί να εκφραστεί είτε γλωσσικά (λεκτικά) είτε εξωγλωσσικά (μη λεκτικά, με συμπεριφορές και χειρονομίες).

Γλωσσικά, η αγένεια μπορεί να εκφραστεί με ύβρεις και άσχημους χαρακτηρισμούς, με το να διακόπτεις συνεχώς τον συνομιλητή σου, με τη χρήση του ενικού σε αγνώστους, με τη χρήση προστακτικής, με προσταγές και απαιτήσεις χωρίς να έχει κάποιος το δικαίωμα να το κάνει.

Εξίσου εξοικειωμένοι είμαστε με τον εξωγλωσσικό τρόπο έκφρασης της αγένειας: Βλέπουμε συνεχώς ανθρώπους που σου κλέβουν τη σειρά, που πετάνε σκουπίδια στο δρόμο ή φτύνουν δίπλα σου, που σε σπρώχνουν και ασκούν κάθε είδους σωματική βία, που δε σε αφήνουν να βγεις από το συρμό του μετρό αλλά σε χτυπάνε και προσπαθούν να περάσουν από πάνω σου σαν να είσαι αόρατος, οδηγούς που πάνε να σε πατήσουν καθημερινά όταν περνάς μια διάβαση πεζών με πράσινο, μηχανάκια που σε τρακάρουν όταν είσαι σταματημένος στο φανάρι και σε βρίζουν γιατί δεν τους έκανες χώρο να περάσουν, γείτονες που δεν τους αφορά εάν ενοχλούν καθημερινά με το να παίζουν όλη μέρα μπάλα στο σπίτι, υπαλλήλους σε δημόσιες υπηρεσίες που σου μιλούν τρομερά άσχημα, πολιτικούς που βρίζουν όσους τους ψήφισαν ή όχι-ανάλογα την περίπτωση, ανθρώπους που μορφάζουν ή κάνουν άσχημες χειρονομίες ως σχόλια σε κάποιον που μιλάει, αφεντικά που θεωρούν δικαίωμά τους να σε βρίζουν επειδή δεν ξύπνησαν καλά και η λίστα πραγματικά δεν έχει τέλος.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θεωρούν πως οι γνωστοί δείκτες ευγένειας «ευχαριστώ» και «παρακαλώ» είναι δείγματα προσποιητής ευγένειας και οι άνθρωποι που τα χρησιμοποιούν δεν είναι ειλικρινείς. Το ίδιο συμβαίνει και με τη χρήση ενικού αντί για πληθυντικού σε ανθρώπους που δε γνωρίζεις. Προσωπικά, εάν πρέπει να διαλέξω ανάμεσα στην προσποιητή ευγένεια και την αγένεια στον τρόπο που μου απευθύνονται οι άνθρωποι, θα επιλέξω το πρώτο. Και εγώ από τη μεριά μου, θα συνεχίσω να λέω «ευχαριστώ», «παρακαλώ» και «με συγχωρείτε», ακόμα και σε μια εποχή και σε μια κοινωνία που θεωρείται ξεπερασμένο.

Γιατί οι άνθρωποι είναι αγενείς;

Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι όταν κάποιος σου φέρεται με αγένεια δεν έχει να κάνει καθόλου με εσένα. Έχει να κάνει μόνο με εκείνον (εκτός και αν του έχεις φερθεί με αγένεια, εσύ πρώτος, φυσικά). Η αγένεια είναι μια μορφή κακίας. Πολλές φορές, οφείλεται σε σύμπλεγμα ανωτερότητας και σε έναν φόβο ανεπάρκειας εκείνου που φέρεται έτσι. Με άλλα λόγια, ένας άνθρωπος αποφασίζει να είναι αγενής (γιατί, φυσικά και η αγένεια είναι συνειδητή απόφαση από τη στιγμή που όλα τα μέλη μιας κοινωνίας γνωρίζουν τους ηθικούς κανόνες για το πώς θα πρέπει να φερόμαστε στους άλλους), επειδή φοβάται πως είναι ανεπαρκής και έτσι γίνεται «σημαντικός» και ανώτερός σου.

Θα πρέπει, επίσης, να έχουμε στο μυαλό μας πως η ευγένεια διδάσκεται. Πολλοί άνθρωποι είναι αγενείς επειδή οι γονείς τους δεν τους δίδαξαν ποτέ κάτι άλλο. Ή, ακόμα και αν τους είπαν πως πρέπει να φερόμαστε καλά στους άλλους, οι ίδιοι οι γονείς ήταν αγενείς στο περιβάλλον τους. Όπως γνωρίζουμε, τα παιδιά διδάσκονται όχι τόσο από τα λόγια των γονιών όσο από το παράδειγμά τους. Ή, όπως λένε και οι φίλοι μας οι Πορτογάλοι: «Γιος γαϊδάρου δεν μπορεί να είναι άλογο» (Filho de burro não pode ser cavalo).

Ας ελπίσουμε ότι μια μέρα τα σχολεία θα διδάσκουν την ευγένεια και τον τρόπο συνύπαρξης με τους άλλους σε μια κοινωνία, όπως ακριβώς διδάσκουν τα μαθηματικά και τη φυσική. Γιατί το να γνωρίζουμε τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας σε μια κοινωνία- από τη στιγμή που έχουμε επιλέξει να συνυπάρχουμε με τους άλλους και όχι να ζούμε σε μια σπηλιά- είναι μια γνώση και μια δεξιότητα που διδάσκεται. Και το συντριπτικό ποσοστό του πληθυσμού δεν το έχει διδαχθεί. Ας θυμόμαστε πάντα πως η ευγένεια διδάσκεται. Και η αγένεια επίσης.

Άλλη μια πηγή αγενούς συμπεριφοράς θα μπορούσε να είναι το πρότυπο του «αστείου-σαρκαστικού-αγενούς» ανθρώπου στις τηλεοπτικές σειρές όλα αυτά τα χρόνια. Για κάποιον λόγο, η αγένεια συνδέθηκε με την ευφυΐα. Αρχίσαμε να χαρακτηρίζουμε τους ανθρώπους που έχουν μια άσχημη κουβέντα για όλους και κάνουν τους γύρω τους να νιώθουν άσχημα χωρίς καμία αιτία και αφορμή «ετυμόλογους» αντί για αγενείς.

Στα social media παγκοσμίως δημιουργήθηκαν χιλιάδες «περσόνες» που όσο βρίζουν και επιτίθενται λεκτικά σε ανθρώπους, τόσο αυξάνεται η δημοτικότητά τους. Η αγένεια έγινε της μόδας. Στα social media συγκεκριμένα, οι (συχνά ανώνυμοι) χρήστες που εύχονται «ψόφο» σε ανθρώπους πολλαπλασιάζονται καθημερινά με γεωμετρική πρόοδο. Το να ευχόμαστε σε έναν άνθρωπο να πεθάνει επειδή δε συμφωνούμε μαζί του, έγινε κάτι το «φυσιολογικό». Τα υβριστικά σχόλια σε παντελώς αγνώστους έγιναν μια καθημερινή συνήθεια.

Πολλοί θα μπορούσαν να υποστηρίξουν πως κάποιος είναι αγενής επειδή έχει προσωπικά προβλήματα. Εγώ θα διαφωνήσω κάθετα. Κρίνοντας από τον εαυτό μου, από τον κοινωνικό μου κύκλο και από εκατοντάδες ανθρώπους που γνωρίζω έστω και ελάχιστα, δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια που να μην αντιμετωπίζουν προβλήματα. Αυτό δεν τους έχει κάνει αγενείς στην καθημερινότητά τους. Η αγένεια δεν είναι κάτι που σου προκύπτει. Είναι συνειδητή επιλογή και ζήτημα χαρακτήρα. Με άλλα λόγια, ή είσαι αγενής ή δεν είσαι.

Πώς αντιμετωπίζουμε έναν άνθρωπο που μας φέρεται με αγένεια;

Πολλοί υποστηρίζουν πως όταν κάποιος σου φέρεται με αγένεια, πρέπει να τον αγνοήσεις. Θα διαφωνήσω. Από τη στιγμή που κάποιος σου φέρεται με αγένεια, θα πρέπει να τον αντιμετωπίσεις, θα πρέπει να του μιλήσεις, δε θα πρέπει να το αποσιωπήσεις και να το κρατήσεις μέσα σου.

Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αντιμετωπίσεις έναν τέτοιο άνθρωπο με το να γίνεις και εσύ αγενής. Αυτό θα τον κάνει να πιστέψει ότι κέρδισε, ότι έχει το «πάνω χέρι», ότι έχει εξουσία πάνω σου αφού σε έκανε να αλλάξεις και να χάσεις τον έλεγχο. Ή, όπως λέμε χαρακτηριστικά: «Δεν έχει νόημα να παλεύεις με ένα γουρούνι. Και οι δυο θα κυλιστείτε στη λάσπη, αλλά εκείνου θα του αρέσει». Η αγένεια μπορεί να χάσει μόνο από την ευγένεια. Μπορείς να του μιλήσεις προσωπικά (και όχι μπροστά σε άλλους) και να του εξηγήσεις ήρεμα αλλά ξεκάθαρα ότι θεωρείς πως σου φέρθηκε με αγένεια και ότι δεν είσαι διατεθειμένος να δεχθείς τέτοιου είδους συμπεριφορές.

Με το να μην αντιδράσεις καθόλου σε έναν άνθρωπο που σου ασκεί ψυχολογική (τουλάχιστον) βία και να χαμογελάσεις μόνο αμήχανα, απλώς επιβραβεύεις τη συμπεριφορά του και συμβάλλεις στη διατήρηση αυτού του φαύλου κύκλου. Και ο θύτης αυτής της συμπεριφοράς θεωρεί πως αφού δεν αντέδρασες, έχει το περιθώριο και τη δική σου άδεια να σου φέρεται πάντα έτσι.

Από τη στιγμή που έχεις ξεκαθαρίσει τη θέση σου και η συμπεριφορά αυτή συνεχίζεται, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να αποφύγεις οποιαδήποτε επαφή με αυτό τον άνθρωπο- στο πλαίσιο του εφικτού. Σύμφωνα με έρευνα του Baruch College City University της Νέας Υόρκης (2013) το να αγνοείς αγενείς συμπεριφορές και να μην εμπλέκεσαι σε καυγάδες με τους ανθρώπους που φέρονται έτσι, έχει πολλά πλεονεκτήματα στην ψυχική σου υγεία.

Το να απομακρύνεσαι από αρνητικούς, αγενείς ανθρώπους είναι ευλογία. Πολλοί άνθρωποι φέρνουν ευτυχία όταν έρχονται στη ζωή σου. Οι αγενείς άνθρωποι τη φέρνουν όταν φεύγουν.

Θα πρέπει να θυμόμαστε πως δεν μπορούμε να αλλάξουμε έναν αγενή άνθρωπο- έναν άνθρωπο που φέρεται συχνά σε άλλους με αγένεια, καθώς δεν το κάνει από άγνοια ή κατά λάθος. Αντιθέτως, η αγενής συμπεριφορά συνιστά συνειδητή απόφαση.

Οι επιστήμονες και, κυρίως, οι ερευνητές παρομοιάζουν την εξάπλωση της αγένειας με την εξάπλωση μια ασθένειας και θεωρούν πως είναι κολλητική. Σε έρευνά τους με τίτλο: “Catching rudeness is like catching a cold: The contagion effects of low-intensity negative behaviors” οι ερευνητές Trevor Foulk, Andrew Woolum και Amir Erez από το Πανεπιστήμιο της Florida κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η αγένεια είναι πράγματι κολλητική. Πιο συγκεκριμένα, ισχυρίζονται πως το θύμα μιας αγενούς συμπεριφοράς ή κάποιος που έχει υπάρξει έστω και μάρτυρας μιας τέτοιας κατάστασης, μπορεί να φερθεί και ο ίδιος με αγένεια στο μέλλον, καθώς είναι πιο ευαίσθητος σε τέτοια ζητήματα και μπορεί να ερμηνεύσει ως αγένεια μια άνευ ουσίας κατάσταση και να εκφραστεί με εχθρότητα.

Η αρνητική συμπεριφορά συχνά οδηγεί σε αρνητική συμπεριφορά. Και κάπως έτσι, νιώθουμε σαν να βιώνουμε ένα φαύλο κύκλο.

Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο όπου η αγένεια είναι ο κανόνας; Πώς καταλήξαμε να ζούμε σε μια κοινωνία που την χαρακτηρίζει πολιτισμικά η αγένεια; Πώς μπήκε η αγένεια στην κουλτούρα μας, στην νοοτροπία μας; Άραγε την κληρονομήσαμε ή δουλέψαμε σκληρά για να την κάνουμε δική μας;

Τι έχω να προσθέσω για το τέλος;

Δε θα πρέπει να μπερδεύουμε την αγένεια με την ειλικρίνεια. Είναι δύο εντελώς διαφορετικές έννοιες. Μπορείς να είσαι ειλικρινής χωρίς να προσβάλλεις τον άλλον. Η ειλικρίνεια και η αγένεια ξεκινούν από διαφορετική αφετηρία: το κίνητρο- γιατί λες αυτά που λες; Θέλεις να βοηθήσεις τον άλλο ή θέλεις να τον κάνεις να νιώσει άσχημα;

Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την αγένεια με την ειλικρίνεια. Δεν έχει καμία βάση το να μπερδεύουμε την αγένεια με την υψηλή νοημοσύνη. Δεν υπάρχει νόημα να θεωρούμε πως κάποιος που είναι αγενής δικαιολογείται γιατί μπορεί να περνάει δύσκολα. Η αγένεια συνιστά συνειδητή επιλογή και είναι θέμα ανθρώπου. Είναι θέμα χαρακτήρα. Είναι θέμα παιδείας. Όχι δεν είσαι έξυπνος, όχι δεν είσαι ειλικρινής- αγενής είσαι.

* Το εικαστικό έργο που πλαισιώνει τη σελίδα είναι δημιουργία του Ludwig Meidner.