Σαρωνικός S.O.S: Η θάλασσα μας, «ζώνη θυσίας» στο βωμό του βιομηχανικού κέρδους!

Πηγή: https://www.saronicmagazine.gr

Του Μπάμπη Κανατσίδη - 28/12/2024 | 15:19

«Η ανυπακοή, στα μάτια όποιου έχει διαβάσει ιστορία, είναι η προπατορική (αρχέγονη) αρετή του ανθρώπου. Από την ανυπακοή γεννήθηκε η πρόοδος, από την ανυπακοή και η επανάσταση».

Όσκαρ Ουάιλντ (1854 – 1900).

Μια θάλασσα που λατρεύουμε, μια πληγή που αιμορραγεί. Ο Σαρωνικός χάνει την ταυτότητά του, καθώς οι ιχθυοκαλλιέργειες απειλούν το περιβάλλον και τον τουρισμό. Οι πολίτες αντιστέκονται. Η πολιτεία;

Μια μικρή κοινότητα στη Γη του Πυρός, στην Αργεντινή, κατάφερε, πριν από μερικά χρόνια, να σταματήσει μια βιομηχανική αυτοκρατορία. Η επιτυχής αντίσταση των κατοίκων απέναντι στις καταστροφικές επιπτώσεις της μαζικής ιχθυοκαλλιέργειας σολομού αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα της δύναμης που κρύβεται στην οργανωμένη κοινωνική αντίσταση.

Ο Σαρωνικός κόλπος, ένας από τους πιο αγαπημένους τουριστικούς προορισμούς, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια σοβαρή απειλή: την εκτεταμένη ανάπτυξη βιομηχανικής ιχθυοκαλλιέργειας.

Ο Χωροταξικός σχεδιασμός, ο οποίος προβλέπει τη δημιουργία Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) σε διάφορες περιοχές του Σαρωνικού, έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στις τοπικές κοινότητες, οι οποίες φοβούνται τις επιπτώσεις στην ποιότητα των νερών, στην αλιεία και στον τουρισμό.

Τα φαραωνικά σχέδια της Πολιτείας είναι γνωστά ήδη από τη θεσμοθέτηση του Ειδικού Χωροταξικού των Υδατοκαλλιεργειών το 2011. Ωστόσο, οι αριθμοί που κρύβονται πίσω από αυτά αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά, έπειτα από έγγραφο που απέστειλε το Υπουργείο Περιβάλλοντος στον Δήμο Πόρου στις 18/11/2021.

Με το εν λόγω έγγραφο, το Υπουργείο, μετά από 8 διαδοχικά ερωτήματα και 13 μήνες επιμονής του τότε δημάρχου Πόρου Γιάννη Δημητριάδη, αποκάλυψε τα μεγέθη των 25 πρώτων υπό αδειοδότηση βιομηχανικών Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών, σύμφωνα με τις αντίστοιχες ξεχωριστές μελέτες.

Καμπανάκι κινδύνου: 32 φορές μεγαλύτερο εμβαδόν για ιχθυοκαλλιέργειες στον Σαρωνικό.

Σύμφωνα με το έγγραφο, η κατάληψη θαλάσσιων στρεμμάτων στις επίμαχες περιοχές της ελληνικής επικράτειας 24πλασιάζεται (από 9.832 σήμερα σε 238.150), ενώ η ετήσια παραγωγή 4πλασιάζεται τα πρώτα 5 χρόνια (από 130.339 τόνους σε 467.187) και απελευθερώνεται από τον 6ο χρόνο.

Αναλυτικότερα, για τον Σαρωνικό προβλέπεται η θεσμοθέτηση τεσσάρων ΠΟΑΥ στον δυτικό Σαρωνικό, την Κόρινθο, την Επίδαυρο, τη Σαλαμίνα, τα Μέγαρα, τον Πόρο και τα Μέθανα. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, το εμβαδόν που θα καλύψουν τα ιχθυοτροφεία θα αυξηθεί από 1.152 στρέμματα, που είναι σήμερα, σε 36.948 στρέμματα, δηλαδή 32 φορές επιπλέον, ενώ η παραγωγή των μονάδων θα 8πλασιαστεί, από τους 8.758 τόνους ανά έτος, που είναι σήμερα, σε 69.779 τόνους ανά έτος.

Αντιδημοκρατικό και παρωχημένο: Το μοντέλο των ΠΟΑΥ απειλεί τον Σαρωνικό.

Το μοντέλο των ΠΟΑΥ βασίζεται σε ένα παρωχημένο χωροταξικό σχέδιο του 2011, αγνοώντας εντελώς τις σύγχρονες περιβαλλοντικές προκλήσεις και τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλλει τη θέσπιση Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών, η ελληνική Πολιτεία επέλεξε να στηριχθεί σε ένα πλαίσιο που έχει αποδειχθεί προβληματικό και αντιδημοκρατικό, παρακάμπτοντας τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στη διαμόρφωσή του.

Ο σχεδιασμός για τη δημιουργία ΠΟΑΥ στον Σαρωνικό αντιμετωπίζει ομόφωνη αντίθεση από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.

Παρά τις σοβαρές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις που ενέχει, το σχέδιο υλοποιείται εν μέσω γενικευμένης αποδοκιμασίας. Αν και τόσο η Περιφέρεια Αττικής όσο και οι δήμοι της περιοχής, και οι τοπικοί βουλευτές, ανεξαρτήτως πολιτικής παράταξης, έχουν εκφράσει τις επιφυλάξεις τους, οι αντιδράσεις τους παραμένουν, κατά κύριο λόγο, «χλιαρές» και ανεπαρκείς.

Μόνο ο Δήμος Πόρου έχει επιδείξει σταθερή και έντονη αντίσταση τα τελευταία δέκα χρόνια, ενώ οι υπόλοιποι φορείς φαίνεται να αρκούνται σε γενικές δηλώσεις καταδίκης.

Πόρος: Ένα τέταρτο του νησιού θυσιάζεται για τις ιχθυοκαλλιέργειες.

Η δημιουργία μιας μεγάλης περιοχής για την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στον Πόρο βρίσκεται ένα βήμα πριν την οριστική έγκριση. Η συγκεκριμένη περιοχή, που θα καλύπτει πάνω από 6.000 στρέμματα στη στεριά (περίπου το ένα τέταρτο του νησιού) και 2.690 στρέμματα στη θάλασσα, θα μετατραπεί σε αποκλειστική ζώνη για ιχθυοκαλλιέργειες. Στον θαλάσσιο χώρο προβλέπεται η εγκατάσταση νέων ιχθυοτροφείων, με στόχο την παραγωγή 8.831 τόνων ιχθύων ετησίως τα πρώτα πέντε χρόνια, σε σύγκριση με τους 1.147 τόνους, που παράγονται σήμερα.

Στη στεριά θα κατασκευαστούν οι απαραίτητες υποδομές, όπως ιχθυογεννητικοί σταθμοί, μονάδες επεξεργασίας και άλλες εγκαταστάσεις, για τις οποίες θα παραχωρηθούν εκτάσεις δάσους, αιγιαλού και παραλίας. Η διαχείριση της περιοχής θα ανατεθεί σε πολυεθνική εταιρεία, η οποία θα έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα για τον έλεγχο του περιβάλλοντος και την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στην περιοχή.

Σύμφωνα με τη σχετική μελέτη, η κατάσταση αυτή θα επιβαρύνει σημαντικά το θαλάσσιο περιβάλλον του Πόρου με 16 τόνους αποβλήτων καθημερινά, που αντιστοιχούν στα απόβλητα μιας πόλης 33.500 κατοίκων. Επιπλέον, προβλέπεται μετατόπιση της τοπικής οικονομίας από τον τουρισμό στην ιχθυοκαλλιέργεια.

Σαλαμίνα: 25πλασιάζονται οι ιχθυοκαλλιέργειες, ο κόλπος αλλάζει μορφή.

Όπως ο Πόρος, έτσι και η περιοχή της Σαλαμίνας και των Διαπορίων νησιών βρίσκεται στο επίκεντρο του σχεδιασμού της Πολιτείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η έκταση που θα καλύπτουν οι ιχθυοκαλλιέργειες στην περιοχή πρόκειται να αυξηθεί δραματικά, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή για τον θαλάσσιο χώρο.

Από τα σημερινά 186 στρέμματα που είναι ήδη αφιερωμένα στην υδατοκαλλιέργεια, η έκταση αναμένεται να εκτοξευτεί στα 4.632 στρέμματα. Η αύξηση αυτή αντιστοιχεί σε έναν 25πλασιασμό της υπάρχουσας έκτασης και θα καλύψει σχεδόν ολόκληρο τον κόλπο της Σαλαμίνας, συμπεριλαμβανομένων περιοχών όπως τα Κανάρια και το Ξένο.

Μέθανα: Το 40% των ακτών της χερσονήσου απειλείται από ιχθυοκαλλιέργειες.

Αλλά και η πανέμορφη περιοχή των Μεθάνων, με τις γραφικές παραλίες και τις ιαματικές πηγές, βρίσκεται αντιμέτωπη με τη σοβαρή απειλή. Σύμφωνα με σχέδια, ένα μεγάλο μέρος των ακτών της, περίπου το 40%, κινδυνεύει να μετατραπεί σε βιομηχανική ζώνη υδατοκαλλιεργειών.

Ειδικότερα, όλη η δυτική ακτή των Μεθάνων, από το στενό των Μεθάνων και το Βαθύ μέχρι το εκκλησάκι της Κρασοπαναγιάς, έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή κατάλληλη για την ανάπτυξη ιχθυοκαλλιεργειών.

Η ΑΚΤΑΙΑ στην πρώτη γραμμή της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Η μακροχρόνια μάχη της τελευταίας δεκαετίας των πολιτών και του Δήμου Πόρου έχει σφυρηλατήσει μια σημαντική αντίσταση στο νησί, που έχει ως κοινό στόχο την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των παράκτιων περιοχών.

Η κινητοποίηση των πολιτών του Πόρου αποτέλεσε την αφετηρία για τη δημιουργία της ΑΚΤΑΙΑΣ (aktaia.org), μιας πανελλήνιας συμμαχίας, που αποτελείται από ομάδες πολιτών, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, επιστήμονες και άτομα από 20 και πλέον περιοχές σε όλη την Ελλάδα.

Η ΑΚΤΑΙΑ έχει ως στόχο να αντισταθεί στα σχέδια για την επέκταση των βιομηχανικών ιχθυοκαλλιεργειών, τόσο στον Σαρωνικό όσο και σε άλλες θαλάσσιες περιοχές της χώρας.

Δημιουργήθηκε το 2024 μετά από πρωτοβουλία της «Καθετής», μιας αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας με έδρα τον Πόρο, υπό την ηγεσία της προέδρου της, Εύας Δουζίνα, η οποία πρωτοστατεί, τον τελευταίο χρόνο, στον αγώνα ενάντια στην αλόγιστη επέκταση των ιχθυοκαλλιεργειών.

Η ΑΚΤΑΙΑ στηρίζει τις θέσεις της σε επιστημονικά δεδομένα και αξιολογήσεις ανεξάρτητων, έγκυρων συμβουλευτικών φορέων. Οι έρευνές της αποκαλύπτουν σοβαρές ελλείψεις στις Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), που συνοδεύουν τα σχέδια αδειοδότησης των ΠΟΑΥ. Οι ΣΜΠΕ υπολείπονται δραματικά των διεθνών προτύπων, ενώ χρησιμοποιούν δεδομένα παρωχημένα έως και 30 ετών.

Η ποιότητα των στοιχείων που παρατίθενται είναι ανησυχητικά χαμηλή, κάτι που δημιουργεί αμφιβολίες για την εγκυρότητα των συμπερασμάτων τους και υπονομεύει τη βιώσιμη ανάπτυξη των περιοχών αυτών.

Η ΑΚΤΑΙΑ αναπτύσσει μία σειρά δράσεων με στόχο την επίτευξη των στόχων της. Διενεργεί έρευνες για την

τεκμηρίωση των επιπτώσεων των ιχθυοκαλλιεργειών στο θαλάσσιο περιβάλλον. Οργανώνει εκδηλώσεις –όπως η πρόσφατη μεγάλη συναυλία της Λίνας Νικολακοπούλου στον Πόρο–, συνέδρια, όπως το διεθνές συνέδριο «Seas of Change» τον περασμένο Απρίλιο στον Πόρο (με διοργανωτή την «Καθετή» και άλλους διεθνείς φορείς), ενώ η «Καθετή» έχει συνεισφέρει σημαντικά στην παραγωγή δύο εξαιρετικών ντοκιμαντέρ για το θέμα.

Πρόσφατα, η ΑΚΤΑΙΑ απέστειλε επιστολή στον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, ζητώντας την άμεση παρέμβασή του για την προστασία των παράκτιων και νησιωτικών περιοχών από την ανεξέλεγκτη εξάπλωση των βιομηχανικών ιχθυοκαλλιεργειών. Η επιστολή στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και επισημαίνει τους κινδύνους που οι ιχθυοκαλλιέργειες εγκυμονούν για το περιβάλλον και την κοινωνία.

Η άνοδος και η πτώση της ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας: Από το «Ελ Ντοράντο» στην κρίση.

Η ελληνική ιχθυοκαλλιέργεια, ένας κλάδος που κάποτε υποσχόταν ένα λαμπρό μέλλον, έχει διανύσει μια πολυτάραχη πορεία. Έτσι, σήμερα, τέσσερις περίπου δεκαετίες μετά την εμφάνισή της, έχει να επιδείξει διαδοχικές οικονομικές χρεοκοπίες, οι οποίες δεν αποτράπηκαν, παρά τα εκατοντάδες εκατομμύρια τραπεζικού δανεισμού και ευρωπαϊκών επιδοτήσεων, με τα οποία ενισχύθηκε, και παρά τις συνεχείς ιδιοκτησιακές αλλαγές και την είσοδο νέων «επενδυτών». Παράλληλα, από νωρίς έγινε αντιληπτό ότι οι διαβεβαιώσεις για τον φιλικό προς το περιβάλλον χαρακτήρα της δραστηριότητας, κάθε άλλο παρά επιβεβαιώθηκαν από την εμπειρία των κατοίκων των περιοχών στις οποίες εγκαταστάθηκαν τα ιχθυοτροφεία.

Οι πρώτες αναφορές για την ιχθυοκαλλιέργεια στην Ελλάδα χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1960, όπου η χώρα παρουσιαζόταν ως ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη του κλάδου. Ωστόσο, η πραγματική ώθηση ήρθε τη δεκαετία του 1980, όταν η ιχθυοκαλλιέργεια χαρακτηρίστηκε ως το «Επιχειρηματικό Ελ Ντοράντο».

Αρχικά, οι ιχθυοκαλλιέργειες λειτουργούσαν σε εκτατική μορφή, αξιοποιώντας λιμνοθάλασσες και φυσικά ύδατα. Στη συνέχεια, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, υιοθετήθηκε η μέθοδος της εκτροφής σε κλωβούς, με την πρώτη μονάδα να δημιουργείται στην Κεφαλλονιά.

Η προοπτική υψηλών κερδών, την οποία δημιούργησε ως δόγμα ο ίδιος ο κλάδος για τον εαυτό του, χωρίς ωστόσο να επιβεβαιωθεί ποτέ στην πράξη, προσέλκυσε επενδυτές από διάφορους κλάδους, με αποτέλεσμα η παραγωγή να εκτοξευθεί τη δεκαετία του 1990. Δύο εταιρείες, η «Νηρεύς» και η «Σελόντα», ενισχύοντας τη θέση τους μέσω του τραπεζικού δανεισμού και της κεφαλαιαγοράς, κατάφεραν να επιβιώσουν συγκεντρώνοντας, μέσω εξαγορών, μικρότερες εταιρείες (και συνεπώς άδειες ιχθυοτροφείων), που αδυνατούσαν να καρποφορήσουν ή έστω να ισορροπήσουν οικονομικά. Έτσι, σταδιακά τις δεκάδες εταιρείες που αρχικά συγκρότησαν τον κλάδο διαδέχτηκαν μόλις 5-6 μεγάλες εταιρείες, με μεγαλύτερες όλων τις εταιρείες «Νηρεύς» και «Σελόντα». Ωστόσο, τα πολυαναμενόμενα κέρδη δεν ήρθαν, και η ευφορία, την οποία οι συντελεστές του κλάδου φρόντισαν να κρατούν ζωντανή ως ευσεβή πόθο, δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ από τους αριθμούς.

Όπως είχε συμβεί πρώτα με τις μικρές εταιρείες του κλάδου, έτσι και οι μεγαλύτερες που αναδείχθηκαν από τις παραπάνω εξελίξεις βρέθηκαν σύντομα αντιμέτωπες με σοβαρές οικονομικές δυσκολίες, με τα χρέη τους προς τις τράπεζες να ανέρχονται στις τάξεις του 1 δισ. ευρώ. Έτσι, το 2017 οι τράπεζες απέκτησαν τον έλεγχο των εταιρειών «Νηρέας», «Σελόντα/Δίας», «Ανδρομέδα» και «Περσέας», και διόρισαν συμβούλους για την εξυγίανσή τους.

Η σκιά της Avramar στον Σαρωνικό: Η πτώση και η προσπάθεια αναγέννησης.

Η ελληνική κυβέρνηση συνέβαλε ενεργά στη διαδικασία εξυγίανσης της ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας, φέρνοντας σε επαφή συντελεστές του κλάδου (τράπεζες και στελέχη των εταιρειών) με το κρατικό fund του Αμπού Ντάμπι Mubadala και το αμερικανικό fund Amerra, τα οποία τελικά απέκτησαν τις παραπάνω εταιρείες και τις συγχώνευσαν δημιουργώντας την Avramar. Ωστόσο, η νέα εταιρεία βαρύνεται με ένα τεράστιο χρέος, που υπερβαίνει τα 400 εκατομμύρια ευρώ, και πιέζει συνεχώς το τραπεζικό σύστημα για χορήγηση νέων δανείων, ενώ η αποχώρηση της Mubadala το καλοκαίρι του 2024 αποτελεί την πλέον ηχηρή εξέλιξη που απέδειξε ότι οι επενδυτές δεν είχαν καμία διάθεση να βάλουν το χέρι στην τσέπη.

Σήμερα, μετά από μια περίοδο αβεβαιότητας, φαίνεται ότι έχει βρεθεί λύση για τη διάσωση της Avramar και, για μία ακόμα φορά (την τρίτη στην ιστορία της), για τη διάσωση της ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι τράπεζες έχουν επιλέξει την πρόταση της Aqua Bridge Group, μιας εταιρείας που δραστηριοποιείται παγκοσμίως στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας.

Η πρόταση της Aqua Bridge Group περιλαμβάνει ένα σημαντικό «κούρεμα» του χρέους προς τις τράπεζες (περίπου 75%), ωστόσο, δεν προβλέπεται «κούρεμα» των οφειλών προς τους προμηθευτές.

Η συμφωνία αναμένεται να ολοκληρωθεί στις αρχές του 2025. Μέχρι την ολοκλήρωση της συμφωνίας, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα για το πώς θα διατηρηθεί η λειτουργία της Avramar και ποιος θα καλύψει τις άμεσες χρηματοδοτικές της ανάγκες.

Γιάννης Δημητριάδης: O άνθρωπος που ανέδειξε την απειλή για τον Πόρο και τον Σαρωνικό.

Η ιστορία του τέως δημάρχου Πόρου Γιάννη Δημητριάδη αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα ακτιβισμού και πολιτικής δράσης σε τοπικό επίπεδο. Ως δήμαρχος του Πόρου από το 2014 έως το 2023, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια σοβαρή απειλή για το νησί: την εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας ιχθυοκαλλιεργειών, μέσα από τη θεσμοθέτηση μεγάλου μέρους του ως Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών. Η απειλή αυτή, την οποία ανακάλυψε και αποκάλυψε ο ίδιος, αποτέλεσε την αιτία για την ενασχόλησή του με τα κοινά και για την απαρχή ενός αγώνα για τη διάσωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, του τουρισμού και της παραδοσιακής αλιευτικής δραστηριότητας του Πόρου.

Η ιστορία ξεκινά το 2008, όταν η εγκατάσταση ενός νέου ιχθυοτροφείου πυροδότησε την ανησυχία του κ. Δημητριάδη. Μέσα από την έρευνά του, ανακάλυψε ότι ήδη από το 2003 υπήρχε στα αρμόδια Υπουργεία μελέτη για τη δημιουργία ιχθυοβιομηχανικών ζωνών (ΠΟΑΥ) στον Σαρωνικό και αποκάλυψε σοβαρές παρανομίες στα ιχθυοτροφεία που ήδη λειτουργούσαν στον Πόρο, γεγονός που ενίσχυσε την αποφασιστικότητά του να αντισταθεί.

Έτσι, μαζί με συνεργάτες του από τον Πόρο, δημιούργησε την «Πρωτοβουλία για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος» και αργότερα τον ομώνυμο σύλλογο, ενώ το 2011 πρωτοστάτησε, μαζί με δημάρχους και εκπροσώπους φορέων από περιοχές με ιχθυοτροφεία, στη δημιουργία της «Πανελλήνιας Συντονιστικής Επιτροπής Φορέων που θίγονται από την ανάπτυξη Υδατοκαλλιεργειών».

Δίνοντας πολλές νομικές μάχες, κατέθεσε προσφυγές στο ΣτΕ και αναφορές στην Εισαγγελία Πειραιά, χάρη στις οποίες ασκήθηκαν ποινικές διώξεις σε υπευθύνους των εταιρειών ιχθυοκαλλιέργειας. Παράλληλα, οργάνωσε συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις ενημέρωσης και συνεργάστηκε με άλλους φορείς για την ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Ενδεικτικά, σύμφωνα με ενημέρωση που δημοσιοποίησε ο ίδιος, στο αρχείο του περιλαμβάνονται 305 πρωτοκολλημένα έγγραφα (επιστολές, εξώδικα, διοικητικές ενέργειες) προς την κυβέρνηση και τις αρμόδιες αρχές, 160 δελτία Τύπου και ενημερωτικά κείμενα, 18 προσφυγές στο ΣτΕ, εκ των οποίων οι 8 έγιναν δεκτές, 9 μηνυτήριες αναφορές, χάρη στις οποίες ασκήθηκαν 7 ποινικές διώξεις, και 10 εισηγήσεις για αντίστοιχες αποφάσεις που έλαβε το Δημοτικό Συμβούλιο Πόρου. Ωστόσο, όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, οι προσπάθειες του Γιάννη Δημητριάδη σημαδεύτηκαν τόσο από προσωπικό, όσο και πολιτικό κόστος, καθώς αντιμετώπισε σφοδρές επιθέσεις από αντίπαλα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.

Σε ό,τι αφορά τον Σαρωνικό, πέρα από τον κεντρικό ρόλο του τέως δημάρχου Πόρου, με την υπόθεση των ιχθυοτροφείων όλα αυτά τα χρόνια έχουν ασχοληθεί κυρίως περιβαλλοντικοί σύλλογοι από την Ύδρα, τη Σαλαμίνα, τα Μέγαρα και τα Μέθανα, και κινήσεις πολιτών από την Αίγινα και την Επίδαυρο, ενώ οι τοπικοί δήμοι κατά κανόνα σέρνονταν πίσω από τις εξελίξεις, με ορισμένους να λαμβάνουν ενίοτε Αποφάσεις Δημοτικών Συμβουλίων κατά των ιχθυοτροφείων, οι οποίες ποτέ δεν είχαν αντίκρισμα σε ουσιαστική αντίσταση κατά των σχεδίων της Πολιτείας.

Το ιστορικό “Καραβάκι του Σαρωνικού” της δεκαετίας του '90 και η σημερινή κρίση.

Τον Ιούλιο του 1993, μια πρωτοβουλία του "Βήματος", του "Flash 96,1" και της οικολογικής οργάνωσης "Μεσόγειος SOS" ένωσε πολιτικούς, δημοτικούς άρχοντες, δημοσιογράφους και επιστήμονες σε μια προσπάθεια να σώσουν τον Σαρωνικό από τη ρύπανση.

Ένα καράβι, το ιστορικό “Καραβάκι του Σαρωνικού”, πραγματοποίησε μια δίμηνη καλοκαιρινή περιοδεία στον κόλπο, αποκαλύπτοντας την έκταση της καταστροφής: 700.000 κυβικά μέτρα αστικών λυμάτων καθημερινά, χιλιάδες τόνοι πετρελαιοειδών και τοξικών ουσιών, και ένα βυθό πνιγμένο σε λάσπη.

Η καμπάνια απέδωσε καρπούς. Η δημόσια πίεση που ασκήθηκε, σε συνδυασμό με την υποστήριξη βουλευτών, εκπροσώπων της Εκκλησίας, του Λιμενικού Σώματος και σύσσωμων των παράκτιων δήμων, οδήγησε σε σημαντικές αλλαγές στην περιβαλλοντική πολιτική. Μεταξύ άλλων, κατασκευάστηκε η Ψυτάλλια, ένα από τα μεγαλύτερα έργα επεξεργασίας λυμάτων στην Ευρώπη, ενώ οι παράκτιοι δήμοι υποχρεώθηκαν να κατασκευάσουν βιολογικούς καθαρισμούς.

Σήμερα, 31 χρόνια μετά, ο Σαρωνικός κινδυνεύει ξανά, αυτή τη φορά από την απειλή της δημιουργίας ιχθυοβιομηχανικών ζωνών. Παρόλο που όλοι οι δήμοι, οι τοπικοί φορείς και οι βουλευτές αντιτίθενται σε αυτά τα σχέδια, η κυβέρνηση προχωράει ακάθεκτη στη δημιουργία Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών στη Σαλαμίνα, τον Πόρο και τα Μέθανα.

Μπορεί μια νέα καμπάνια, εμπνευσμένη από το παράδειγμα του 1993, να ενώσει ξανά τις δυνάμεις μας; Όπως και τότε, η κοινή γνώμη, η πίεση των πολιτών και η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων είναι απαραίτητα για να προστατεύσουμε τον Σαρωνικό και τις μελλοντικές γενιές.

Σαρωνικός Κόλπος: Θα τον θυσιάσουμε ή θα τον προστατεύσουμε;

Από την Εύα Δουζίνα.

Ο όρος «ζώνη θυσίας» (sacrifice zone) χρησιμοποιείται για να περιγράψει περιοχές που γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης για βιομηχανικό κέρδος εις βάρος της οικολογικής και κοινωνικής ευημερίας. Στην Αργεντινή ο όρος «zonas de sacrificio», ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για ιχθυοκαλλιέργειες στη Γη του Πυρός, κατά έναν ειρωνικό τρόπο ήταν αυτός που πυροδότησε την αντίσταση. Σεφ, περιβαλλοντολόγοι και τοπικές κοινότητες κινητοποιήθηκαν για την προστασία του τουρισμού και του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα το 2021 να απαγορευτεί σε όλη τη χώρα η θαλάσσια εκτροφή σολομού. Σήμερα, ο Σαρωνικός Κόλπος -φιλόξενη πύλη για την Ελλάδα για πολλούς ανθρώπους που την επισκέπτονται και δημοφιλής απόδραση των Αθηναίων- αντιμετωπίζει παρόμοια απειλή, βάσει του σχεδιασμού για Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ). Αυτός ο σχεδιασμός επιδιώκει να επεκτείνει τις ζώνες ιχθυοκαλλιέργειας κατά 24 φορές σε όλη την Ελλάδα, πλήττοντας 240.000 στρέμματα παράκτιων υδάτων της χώρας μας, έναν εξωφρενικό αριθμό. Συγκεκριμένα στον Σαρωνικό, προβλέπεται πολλαπλασιασμός της έκτασης κατά 33 φορές!

Το χωροταξικό των ΠΟΑΥ του 2011 ορίζει 25 ζώνες για βιομηχανική ιχθυοκαλλιέργεια, απαγορεύοντας εκεί παραδοσιακές δραστηριότητες, όπως η επίσκεψη με σκάφη και το ψάρεμα, ενώ αποκλείει τους πολίτες από νερά που αποτελούσαν ιστορικά κοινή μας περιουσία. Ο σχεδιασμός είναι σχεδόν 14 ετών, αλλά ο περισσότερος κόσμο δεν τον γνωρίζει, και έχει τεθεί σε εφαρμογή τμηματικά μόνο. Η επέκταση που έχει οριστεί για τον Σαρωνικό κόλπο είναι συγκλονιστική: 53.000 στρέμματα παράκτιων υδάτων, μεταξύ των οποίων 25% της ακτογραμμής του Πόρου και 40% της ακτογραμμής των Μεθάνων, που προορίζονται αποκλειστικά για ιχθυοκαλλιέργειες. Δύο ζώνες, που περιλαμβάνουν την Αρκαδία, την Αργολίδα, την Κορινθία και την Επίδαυρο, θα είναι η καθεμία σχεδόν υπερδιπλάσια από το μέγεθος όλων των υφιστάμενων ελληνικών ιχθυοκαλλιεργειών σήμερα. Στα Μέγαρα και στη Σαλαμίνα προβλέπονται επεκτάσεις 41 και 25 φορές αντίστοιχα.

Ο Σαρωνικός είναι ήδη επιβαρυμένος από τη ρύπανση της Αθήνας, της ναυτιλίας και των υφιστάμενων ιχθυοκαλλιεργειών, και δεν μπορεί να αντέξει περαιτέρω καταστροφή. Τα λιβάδια της ποσειδωνίας -κρίσιμες δεξαμενές άνθρακα και καταφύγιο για τα θαλάσσια είδη- καταστρέφονται από τη ρύπανση και τα αγκυροβόλια, ενώ οι ιχθυοκαλλιέργειες τα εξολοθρεύουν τελείως. Παρόλο που η νομοθεσία απαγορεύει την ιχθυοκαλλιέργεια πάνω από λιβάδια ποσειδωνίας, δεν έχει διεξαχθεί επίσημη εθνική χαρτογράφηση και οι δορυφορικές και υποβρύχιες απεικονίσεις δείχνουν ότι πολλά λιβάδια κοντά στα σημερινά ιχθυοτροφεία έχουν ήδη καταστραφεί ή εξαφανιστεί εντελώς. Η Ozon NGO χαρακτηρίζει τις ιχθυοκαλλιέργειες τη μεγαλύτερη πηγή ρύπανσης από φελιζόλ και πλαστικό στον Σαρωνικό κόλπο. Η προβλεπόμενη επέκταση θα προσθέσει περίπου 50.000 τόνους αποβλήτων από θρεπτικά συστατικά στον Σαρωνικό κόλπο ετησίως, απειλώντας ακόμη και γειτονικές κοινότητες, όπως οι Σπέτσες, η Ύδρα, η Αίγινα και το Αγκίστρι.

Η θάλασσα δεν έχει σύνορα.

Η οικονομική λογική της επέκτασης είναι επίσης αδύναμη. Το 20% σχεδόν των ιχθυοτροφείων στις ακτές του Ιονίου και του Σαρωνικού έχει εγκαταλειφθεί, αφήνοντας τον δαπανηρό καθαρισμό τους στις τοπικές κοινότητες. Οι θέσεις εργασίας είναι ελάχιστες, εποχιακές και επισφαλείς, λόγω της οικονομικής αστάθειας του τομέα. Οι ιχθυοκαλλιέργειες καταναλώνουν περισσότερα άγρια ψάρια από όσα παράγουν, ενώ δημοσκόπηση που διεξήγατε γη Kapa Research το 2023 έδειξε ότι το 42% των κατοίκων της Ελλάδας δεν θα έκανε διακοπές κοντά σε ιχθυοκαλλιέργειες, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωτικής σημασίας τουριστική οικονομία του Σαρωνικού. Την 1η Νοεμβρίου 2024, η κυβέρνηση παρέτεινε την υλοποίηση του χωροταξικού των ΠΟΑΥ για ένα ακόμη έτος, ενώ η Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ) πιέζει για την άμεση έγκριση των υπόλοιπων ζωνών, παρά τις έντονες αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών και την πρόσφατη οικονομική χρεοκοπία της μεγαλύτερης ελληνικής εταιρείας ιχθυοκαλλιεργειών, της Avramar, η οποία αναφέρεται ότι σώθηκε μόνο χάρη σε ένα κούρεμα οφειλών προς τις ελληνικές τράπεζες της τάξεως του 80%.

Ο σχεδιασμός των ΠΟΑΥ κρέμεται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από τον Σαρωνικό κόλπο, απειλώντας με οικολογική καταστροφή, οικονομική αστάθεια και υποβάθμιση μια πολύτιμη ιστορική περιοχή. Η Ακταία, το Πανελλήνιο Δίκτυο για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος από τις Βιομηχανικές Ιχθυοκαλλιέργειες, που αποτελείται από περισσότερες από 20 κοινότητες σε όλη την Ελλάδα και υποστηρίζεται από 11 δήμους οι οποίοι αυξάνονται συνεχώς, ζητά την επείγουσα αναθεώρηση της προβληματικής νομοθεσίας του 2011. Ακριβώς όπως η Αργεντινή και οι δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά απέρριψαν τις «ζώνες θυσίας» των ιχθυοκαλλιεργειών για να προστατεύσουν το μέλλον τους, η Ελλάδα μπορεί να δώσει προτεραιότητα στην περιβαλλοντική αποκατάσταση και να προωθήσει την πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη, για να προστατεύσει τις πολύτιμες ακτές και θάλασσές της. Ο Σαρωνικός κόλπος δεν χρειάζεται περαιτέρω εκμετάλλευση, αλλά προστασία και επενδύσεις αντάξιες της ιστορίας και της σπουδαιότητάς του για τις μελλοντικές γενιές.

Από την έντυπη έκδοση του Saronic Magazine.